گروه اندیشه: قبل از آن که حرکت آزادیخواهانه، منتهی به مبارزه با تبعیض شود، این اصل مسئولیت پذیری است که برای اعمال کار داوطلبانه در چارچوب همراهی و همیاری، خواهان اختیار کافی است. از این جا به بعد است که پای آزادی به میان می آید. به عبارت دیگر، آزادی خواهی، نتیجه اصل مسئولیت پذیری است. مسئولیت پذیری، و کمک به دیگری حتی افراد مخالف، باعث افزایش اعتماد به نفس می شود، حس طبیعی موفقیت را ایجاد کرده و فرد هر چه نسبت به خود احساس بهتری داشته باشد، نگاه مثبت اش نسبت به زندگی و اهداف آینده بیشتر می شود. این یعنی تقویت توان فردی و جمعی در قالب سازمان های مردم نهاد، به قصد تقویت رفتارهای داوطلبانه، که برای عبور از مشکلات، نیازمند کارآمدی هستند. کارآمدی که خود در نهایت به افزایش تاب آوری جامعه منتهی می شود. کار داوطلبانه باعث شادی و رضایت در زندگی ، افزایش اعتماد ناشی از افزایش شبکه روابط مطمئن و یاریگر می شود. نباید از یاد برد که نابرابری و تبعیض در شرایط کنونی در جامعه ایران، از علل اصلی کاهش فعالیت های داوطلبانه که خود ضد توسعه است محسوب می شود.
عوامل تثبیت کننده فعالیت های داوطلبانه
به عقیده صاحبنظرانی چون کییز, ارتباط مثبت و تنگاتنگی بین سلامت اجتماعی و رفتارهای اجتماعی پسند و مسیولیت پذیری در جامعه وجود دارد. تحلیل رفتارهای داوطلبانه در ایران و دیگر کشورها در چارچوب سازمان های مردم نهاد نشان می دهد که این دست از رفتارها به مثابه نمودی از سلامت و بهزیستی اجتماعی شهروندان در چارچوب ساختار انگیزشی دو نوع رفتار داوطلبانه «جامعه پسند» و «مشارکتی» صورت می گیرد که در خود اهدافی چون «ارتقای خود», «تعالی بخشی خود», «آمادگی برای تغییر» و تحکیم «اعتماد تعمیم یافته» مدنظر دارد. توسعه ایران نیز به ویژه پس از انتخابات 1403 نیازمند نوعی دیگر از فعالیت های داوطلبانه سمنی و یا سازمان های مردم نهاد است. مردم ایران اگر گمان می کنند، بدون فعالیت سازمان های مردم نهاد،و تحرکات داوطلبانه به قصد همیاری و یاریگری، هرج و مرج موجود به سامان می رسد، بی تردید به اشتباه رفته اند؛ از این رو ضرورت دارد تا وضعیت همیاری مردم و حرکت های داوطلبانه آنان در حل مسایل اجتماعی، و توسعه کشور در مرکز گفتمان وفاق قرار بگیرد. موضوعی که پیش از این در «همایش بین المللی فعالیت های داوطلبانه»، عوامل رشد و افول فعالیت های داوطلبانه در جوامع، مورد بررسی مقصود فراستخواه پژوهشگر و استاد دانشگاه قرار گرفته است.
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، فراستخواه در سخنان خود که فایل صوتی تصویری آن در یوتیوب منتشر شده، به عوامل موثر فعالیت های داوطلبانه در شهر به عنوان بستر نهادهای اجتماعی مستقل از دولت اشاره کرده، می گوید:«در شهر نهادهای اجتماعی وجود دارد که ظرفیت های مستقل از دولت محسوب می شوند. ظرفیت های میراثی که در فرهنگ مستتر هست، مثل وجود ایمان دینی که این موارد در اروپا، به توسعه فعالیت های داوطلبانه بسیار زیاد کمک کرده است.»
او وجه مشترک و ویژگی همه فعالیت اجتماعی داوطلبانه را «پویایی شناسی اجتماعی social dynamism » ذکر کرده می گوید: «یک جامعه باید موجودیتی در مقایسه با دولت و بازار داشته باشد. هر چه فعالیت های داوطلبانه به جای عطف به قدرت، معطوف به خدمت به جامعه باشد، هر چه به جای مناسک گرایی صوری و افراطی، بیشتر بر همبستگی اجتماعی و معنویت تاکید کند، هر چه به جای خاص گرایی، عام گرا باشد، هرچه به جای رفتارهای انحصاری و آیینی، اجتماعی و پرشمول باشد، به فعالیت های داوطلبانه کمک بیشتری می کنند..»
عوامل محدودیت و توسعه کنش داوطلبانه اجتماعی
فراستخواه در ادامه «به تحقیقی که “اینجول راس” در 2021 از نوع فراترکیب meta synthesis انجام داده» در باره فعالیت های داوطلبانه انجام داده اشاره کرد و گفت: «اینجول راس بر روی بسیاری از پیمایش هایی که در باره فعالیت های داوطلبانه در جوامع انجام گرفته، به روش فراتحلیل ، تحقیق کرده تا ببیند چه عواملی، بیشترین تاثیر را بر توسعه کنش داوطلبانه اجتماعی در جوامع داشته است.»
او تاکید کرد «این بحثی بسیار مهم است. همه دوستانی که به نام فعالیت داوطلبانه و فضیلت کتابخانه، به این همایش از داخل و خارج از کشور آمده اند، برایشان مهم است که بدانند که چه چیزهایی در دنیا طبق تحقیق میدانی، و نه نظری صرف، در سطح فردی و در سطح اجتماعی، در توسعه فعالیت های داوطلبانه موثر است. این کلید بحث فعالیت های داوطلبانه در ایران نیز هست که فهم آن کمک می کند فعالیت های داوطلبانه در ایران نیز هرچه بیشتر توسعه پیدا بکنند و اثربخش باشند.»
این پژوهشگر و جامعه شناس در ادامه به تقسیم بندی فعالیت های داوطلبانه در دو بخش 1-سطح فردی و 2-زمینه ای و ساختاری (اجتماعی) پرداخت و گفت: «1- در سطح فردی سه عامل مهم را تحقیق اینجول راس مطرح می کند. ابتدا سرمایه انسانی هر شهروند شامل تحصیلات و سلامت که هرچه شهروندان دارای تحصیلات و سلامت بیشتری بوده اند، رفتار داوطلبانه آنان بیشتر بوده است. سپس، درآمد اقتصادی هر شهروند مورد بررسی قرارگرفته است؛ یعنی هر چه وضع اشتغال و تحرک mobility اجتماعی شهروندان بهتر و بیشتر بوده، فعالیت های داوطلبانه در آن شهر و جامعه بیشتر بوده، و در آخر هرچه سرمایه اجتماعی هر شهروند، (سرمایه اجتماعی را در دوسطح فرد و جامعه بررسی می کنیم) بالاتر بوده، فعالیت ها داوطلبانه بیشتر بوده است. اندازه گیری سرمایه اجتماعی برای هر شهروند هم به میزان عضویت اش در گروه ها مورد محاسبه واقع شده است.»
فراستخواه سپس به محور دوم یعنی به سطح زمینه ای و ساختاری اشاره و در آن سه عامل اجتماعی را مورد توجه قرار داد. او گفت: «در سطح زمینه ای و ساختاری، ابتدا برابری اجتماعی است. هر چه در جامعه نابرابری ها بیشتر وجود داشته باشد، فعالیت های داوطلبانه در مقیاس عمومی کاهش می یابد. البته ممکن است آقایان و خانم هایی به دلیل انگیزه های درونی، همچنان مشغول به فعالیت داوطلبانه باشند. ولی به طور کلی هرچه سطح نابرابری اجتماعی افزایش یابد، یعنی در مقیاس کلان برابری اجتماعی وجود نداشته باشد، همبستگی اجتماعی کاهش می یابد، زیرا نفرت در جامعه گسترش پیدا می کند. طبق این تحقیق هرچه ضریب جینی، پایین بود، فعالیت های داوطلبانه بیشتر توسعه پیدا کرده است. و برعکس، افزایش ضریب جینی به کاهش فعالیت های داوطلبانه منتهی شده است.»
این استاد دانشگاه در ادامه به محور دوم سطح زمینه ای و ساختاری، یعنی وضعیت دمکراسی اشاره کرد و گفت: «وضعیت دمکراسی، بر مبنای شاخص های مدنی محاسبه می شود. این تحقیق نشان می دهد در جوامعی که آزادی های مدنی وجود دارد، در آنجا فعالیت های داوطلبانه بیشتر رشد کرده است.»
او در آخر در باره محور سوم سطح زمینه ای و ساختاری گفت: « آخرین عامل اجتماعی، موقعیت سرمایه اجتماعی در سطح جامعه است. که همان social trust اعتماد اجتماعی نامیده می شود. هرچه در جامعه اعتماد به قانون، مصوبات، سیاست ها، نهادها ، دولت، سازمان ها، و پول ملی، وجود داشته باشد، در آن جا امکان رشد فعالیت های داوطلبانه بیشتر است.»
بیشتر بخوانید:
هشدار فراستخواه، رحمانیان، و میرزایی درباره تهدیدهای متوجه وفاق / پیروزی، یعنی وفاق با ۵۰ درصد شرکت نکرده در انتخابات / تعمیق وفاق با رضایت مردم
محمدی: بدون حضور اقوام در قدرت وفاق شکل نمی گیرد / پزشکیان از کره جنوبی و تایوان برای توسعه ایران درس بگیرد / اسلام سیاسی نیازمند نوسازی همه جانبه
چرا در حوادث سال ۹۸ به ۷۳۱ بانک حمله شد؟
روایت میدری از اقتضائات امنیت در ایران / بدون توانمندسازی..