اربعین، جلوه ای از اقتصاد فرهنگی شیعی

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، فیضی کلاسی در ابتدا گفت: در قرآن کریم آیه‌ای در شان اهل بیت (ع) داریم؛ [وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا؛ إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزَاءً وَلَا شُکُورًا]در این آیات ۸ و ۹ سوره انسان آمده است؛ ” و غذا را به پاس دوست داشتن خدا، به مسکین و یتیم و اسیر انفاق می‌کنند. [و می‌گویند:]ما شما را فقط برای خشنودی خدا اطعام می‌کنیم و انتظار هیچ پاداش و سپاسی را از شما نداریم.”

وی با اشاره به این آیه ادامه داد: فردگرایان از طعام لذت می‌برند و کریمان از اطعام؛ با اینکه هر دو لذت می‌برند، اما تفاوت ماهوی نوع لذت بردن‌ها نشان از آن دارد که کدام فرهنگ مترقی و به نفع بشریت است و شایستگی امامت بر سایر فرهنگ‌ها را دارد؟
عضو انجمن علمی علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران افزود: تعالیم قرآن و اهل بیت (ع) فقط فردی نیست و در ساحت کاربردی جامعه ساز است. جنس روابط در یک خانواده سراسر بر پایه عشق و محبت است. کلید واژه حب در فرهنگ قرآنی و شیعی کلید گشایش بسیاری از انسداد‌های اقتصادی و اجتماعی است و از آنجایی که محور حب‌ها برای خداست، در چنین نظام اجتماعی، کسی از دیگری انتظار ندارد و باز، چون کار برای خداست به بهترین شکل انجام می‌شود و، چون این معامله با کسی است که رزاق است و قدرت مطلق عالم دست اوست، جای هیچ نگرانی از ضرر وجود ندارد و آرامش روحی و جسمی واقعی بر مومنین و جامعه حاکم است.

این کارشناس قرآن و حدیث ادامه داد: حب خدا محور شاخص قومی است که الگوی سعادت دنیا را در دست دارند ” … فَسَوفَ یَأتِی اللَّهُ بِقَومٍ یُحِبُّهُم وَیُحِبّونَهُ…؛ خداوند گروهى را مى‌آورد که آنها را دوست دارد و آنان [نیز]او را دوست دارند؛ ” (آیه ۵۴ سوره مائده). امام خامنه‌ای در سال ۱۳۸۱ وقتی این آیه را خواندند فرمودند: “خدای متعال این راه و این سرمنزل و این سرنوشت را قطعی قرار داده است. آنچه قطعی نیست، عبارت است از زمان و مردمی که سعادتِ بردن این گوی را از این میدان داشته باشند. این بسته به اراده‌ی من و شماست. ” ایشان سال ۱۳۹۵ در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشور‌های اسلامی پس از قرائت این آیه فرمودند ” بار خدا زمین نخواهد ماند، این راه ادامه پیدا خواهد کرد. امیدواریم ان‌شاءالله ما جزو کسانی باشیم که این بار را هرگز بر زمین نگذاریم. ” هر چند اتم و اکمل مصداق این آیه شریفه وجود مبارک امیرالمومنین، علی (ع) و پیروان ایشان است لکن یکی از مصادیق ذیل آن نیز در مجمع البیان بدین صورت گزارش شده است که از پیامبر (صلى الله علیه وآله) درباره این آیه سؤال کردند، دست خود را بر شانه «سلمان» زده، فرمود: «منظور این و یاران او و هموطنان او هستند».

مسئول آموزش معاونت قرآن و عترت سازمان بسیج دانشجویی کشور افزود: مردم ایران در دفاع مقدس یکبار این الگوی خدمات بازاری نظام سرمایه داری را به چالش کشیدند و وقتی در شرایط جنگ، به دلیل کمبود‌ها امکان گران‌فروشی خدمات فراهم شد بر عکس جریان دنیا و بر اساس الگوی تعالیم اسلامی به رویکرد جدیدی پرداختند: ارائه خدمات رایگان زنان در پرستاری، شست و شوی لباس رزمندگان، پشتیبانی ها، ارسال رایگان کالا و مواد غذایی از سراسر کشور به جبهه‌ها تا حدی که پیرزنان روستایی که چیزی نداشتند تخم مرغ‌های خود را برای جبهه می‌فرستادند. این کار‌ها با یک اشاره امام امت در پرتو تعالیم فرهنگ مترقی شیعی رخ داد. بار دیگر در قضیه کرونا وقتی دولت‌های کشور‌های به ظاهر متمدن اروپایی و آمریکایی محموله‌های ماسک کشور‌ها را می‌دزدیدند و فروشگاه‌های غرب شاهد هجوم مردم برای سبقت از هم در احتکار کالا بود؛ در ایران اسلامی با اشاره امام خامنه‌ای الگوی قرآنی سبقت در امور خیر با محوریت نهضت مواسات و کمک‌های مومنانه شکل گرفت.

نمونه عالی این فرهنگ نیز امروز در اربعین مشاهده می‌شود. این الگوی فرهنگی اهل بیت (ع) که ظرفیت عظیمی برای تمدن سازی در ساحت‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و… دارد، امروز در دست ماست.

وی در تشریح معنای مواسات گفت: مواسات یعنی به یکدیگر یاری رساندن و دیگران را در دسترنج و حاصل تلاش‌های خود، شریک ساختن. اگر افراد جامعه، دارایِ ثروت، علم و آبرویی هستند، می‌بایست به‌وسیله آنها خلأ‌های اجتماعی را پر کنند تا جامعه‌ی اسلامی از قدم برداشتن در مسیر تقرب به خدا عقب نیفتد. این الگوی مدیریت اجتماعی شیعه علاوه بر رفع خلا‌های اقتصادی موجب افزایش انسانیت و همدلی می‌شود. است. امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: «مَا حُفِظَتِ الْأُخُوَّةُ بِمِثْلِ الْمُواساةِ» هیچ چیزی مانند مواسات، پیوند برادری را حفظ نمی‌کند. امام صادق (ع) می‌فرماید: نَأمُرُکم بِالوَرَعِ الوَرَعِ الوَرَعِ، وَ المُواساةِ المُواساةِ إخوانِکم؛ شما را به پارسایی، به پارسایی، به پارسایی دستور می‌دهیم و نیز به مواسات، مواسات با برادرانتان!
فیضی کلاسی در تکمیل این بخش سخنانش تاکیید کرد: جامعه‌ای که در آن به جای روابط بازاری، روابط از جنس یاریگری، اخوت، تعاون و محبت است. در چنین جامعه‌ای که روابط فرهنگی پایدار است، اقتصاد نیز خودش معلول همین اندیشه فرهنگی حاکم می‌تواند باشد. در شرایطی که اقتصاد غرب بر پایه نفع نظام سرمایه داری و اصالت فرد بنا شده، ما الگوی جدیدی مبتنی بر تعالیم اهل بیت (ع) داریم که اقتصادش در آن بر پایه حب است.

این الگو بایستی در فضای آکادمیک و نخبگانی تئوریزه و در کف جامعه پیاده شود تا مشکلات امروز حل شود و این تعالیم والا فقط در کتابخانه‌ها خاک نخورد و از پشت درب کلاس‌های دانشگاهی و حجره‌های حوزه به جامعه بیاید.

عضو انجمن علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: در روایات داریم که [امام باقر (ع) به یکی از ارادتمندان آن حضرت فرمود: آیا کسی از شما نزد برادر دینی خود می‌آید که دستش را در کیسه پول او کند و به مقدار حاجتش از پول او بردارد و او از این عمل وی جلوگیریش ننماید؟ راوی گفت عرض کردم چنین کسی را در میان خودمان (با این صفت) نمی‌شناسم، حضرت باقر (ع) فرمود: پس در این صورت فضیلت و کمالی برای ایشان نیست، راوی گوید عرض کردم: پس در این حال، بدبخت شده‌اند؟ حضرت فرمود: همانا این جماعت هنوز به رشد و ظرفیت کامل نرسیده‌اند.]در جامعه اربعینی بسیاری از مشکلات از قبیل تورم بی معنا می‌شود در چنین شرایطی دغدغه مردم نیاز‌های عمیق تری است. ممکن است تصور شود این نگاه آرمانی است و فعلا قابل دستیابی نیست، در صورتی که کمترین دلیل برای امکان وقوع یک پدیده آن است که یکبار رخ داده است و شده است. اینک الگوی دفاع مقدس، کمک‌های مومنانه و اربعین جلوی چشم ماست و در آن مهمانان سیدالشهدا (ع) به مواکب و منزل عاشقان آن حضرت رفته به مقدار نیازشان می‌خورند و می‌روند و میزبان هم استقبال می‌کند. الگوی فرهنگ اربعینی را فعلا حداقل در سطح محلات با محوریت مساجد و از طریق روحیه تعاون و همیاری مومنانه می‌توان ایجاد و تقویت کرد و برای آن برنامه ریزی نمود. برای زمینه سازی ظهور به نهادینه شدن فرهنگ اربعینی در کف محلات که یک بعد آن همان فرهنگ اقتصادی شیعی است نیازمندیم. امام خامنه‌ای سال ۱۳۹۹ به مناسبت ولادت امام زمان (عج) فرمودند: ما برای اینکه ارادتمان به امام زمان (ارواحنافداه) ثابت بشود، بایستی صحنه‌ها و جلوه‌هایی از جامعه‌ی مهدوی را خودمان به وجود بیاوریم.

این فعال دانشجویی افزود: فرهنگ اربعینی قواعد و ساختار‌های روتین اقتصاد متعارف را به چالش کشیده است. قواعد بازار و تجارت، رابطه عرضه و تقاضا و نیز سود و زیان ماهیت و کارکرد متفاوتی به خود گرفته‌اند. منفعت و سود شخصی جای خود را به منفعت بخشی، سود اجتماعی و ایثار داده است. در این فرهنگ خدمات اجتماعی فقط وظیفه دولت نیست. خدمات با الگوی مردم پایه و نظام روابط انسانی عرضه می‌شود. برخلاف بازار‌های اقتصادی دنیا، عرضه‌کنندگانی که توان رقابت ندارند از بازار خارج نمی‌شوند. عرضه کنندگان خرد هم جایگاه ویژه، محبوبیت و استقبال دارند. بر خلاف آن‌ها که هدف عرضه‌کنندگانشان فقط کسب سود است، اینجا هدف رضایت خدا و در پرتو آن رشد فردی و اجتماعی و خدمت است. هدف تقاضاکننده نیز در این فضا فقط مطلوبیت مادی نیست. در اینجا آنچه حرف آخر را می‌زند، قیمت نیست؛ حب است. اقتصادش پیوندی عمیق با فرهنگ توحیدی دارد.

وی در پایان سخنانش بیان کرد: اینکه در یک جای دنیا چنین رویکرد اقتصادی دیده هم شود برای بسیاری از مردم دنیا جالب است و مفاهیم جدیدی در حوزه اقتصاد را به مردم دنیا معرفی می‌کند. دانشگاه‌های دنیا امروز نیاز دارند این فرهنگ اقتصادی شیعی را تئوریزه کنند که فقط در حد توصیه‌ای اخلاقی باقی نماند، امروز این ظرفیت جامعه ساز است و دانشگاهیان اعم از اساتید و دانشجویان و طلاب می‌توانند در این حوزه تمدنی نقش آفرینی کنند. شکل توسع یافته این دیدگاه در حوزه‌های دیگر اقتصادی نیز در مکتب نورانی اسلام قابل پیاده سازی است. تعریف جدیدی از سود و هزینه در زیارت اربعین عملیاتی و تئوریزه می‌شود. تأمین رایگان بیش از ۵۰۰ میلیون وعده غذایی و نوشیدنی‌های متعدد گرانقیمت و گرمایش و سرمایش و اسکان و ده‌ها خدمت متنوع دیگر برای مردم زائر به معنای اعتقاد مردم به مفاهیم جدیدی از سود، پس انداز و… است.
همان نگرش قرآنی که بین افراد یک جامعه حداقل ۲۰ میلیونی در اربعین پیاده می‌شود. دوستی تعبیر لطیفی داشت و می‌گفت اگر نگرانید که از دنیا بروید و حال و هوای مردم در حکومت قرآنی امام زمان (عج) را نبینید و تجربه نکنید، نگران نباشد؛ به پیاده روی اربعین بروید؛ حداقل گوشه‌ای از آن را خواهید دید. ان شاءالله از طریق ترویج فرهنگ اربعین در زیست سالیانه خود گامی در جهت زمینه سازی ظهور برداریم.