گروه اندیشه: عامل یا عوامل وقوع انقلاب اسلامی ایران چیستند؟ در این باره اندیشمندان به نتایج متفاوتی رسیده اند. در این جا قصد بر روی مطالعات دکتر زیباکلام است که که تز دکترای خود را روی عوامل متمرکز کرده بود. این یادداشت در زیر از نظرتان می گذرد:
***
انقلاب اسلامی ایران، آخرین انقلاب بزرگ قرن بیستم بود که در منطقه آشوب زده خاورمیانه به وقوع پیوست. نظام تازه ای که بر اساس این انقلاب به وجود آمد، ایران را از مدار غرب خارج کرد و برخلاف انتظار بسیاری از تحلیل گران، مذهب را با بالاترین سطوح سیاست پیوند زد. البته پیش از آن، جنبش های نیرومند مذهبی مانند اخوان المسلمین، در منطقه ما، خواستار به دست گیری قدرت و تشکیل حکومت دینی شده بودند. پیروزی انقلاب ایران، امید اسلام گرایان منطقه را برای دستیابی به قدرت تقویت کرد؛ هر چند که در ادامه با غالب شدن هویت شیعی بر آن، جنبش های سنی، با ایران دچار شکاف شدند.
حامیان انقلاب ایران، اگر چه نتوانستند عدالت و آزادی را برای مردم خویش به ارمغان آورند؛ اما این انقلاب هنوز به عنوان یک تحول بزرگ، همچنان قابل مطالعه است. یکی از بهترین آثاری که در این حوزه به نگارش درآمد، کتاب «مقدمه ای بر انقلاب اسلامی ایران»، اثر صادق زیباکلام، استاد دانشگاه تهران است. کتاب که توسیع رساله دکتری نویسنده در دانشگاه برادفورد انگلستان محسوب می شود، در فصول متعدد به چرایی انقلاب و روابط رژیم شاه با مخالفان و همچنین قدرت های خارجی می پردازد. یکی از جذاب ترین بخش های کتاب، فصل اول آن است که نویسنده در آن، نظریه های گوناگون پیرامون چرایی وقوع انقلاب ایران را بررسی می کند.
برخی هنوز هم اعتقاد دارند که قدرت های بزرگ بین الملی باعث سقوط رژیم شاه شدند؛ جالب این جاست که خود شاه نیز همین نظر را داشت. نویسنده، این فرضیات را بررسی و رد می کند و می گوید عمده ترین دلیل رواج فرضیات توطئه در میان ما، ضعف علوم انسانی و فقدان روحیه تحقیق و بررسی در میان ایرانیان است.
مهم ترین فرضیه انقلاب در میان تحلیل گران دانشگاهی، فرضیه مدرنیزاسیون است. نویسندگانی چون جیمز بیل، نیکی کدی و شائول بخاش، چنین دیدگاهی داشتند. خلاصه نظر آنان این است که سرعت مدرنیزاسیون در ایران در دهه 50 شمسی به حدی زیاد بود، که نیروهای سنتی و مذهبی را به واکنش تند و در نهایت سقوط رژیم شاه، هدایت کرد. زیباکلام با رد این فرضیات، به این نتیجه می رسد که استبداد و دیکتاتوری شاه، عامل اصلی انقلاب بود.
نویسنده کتاب «مقدمه ای بر انقلاب اسلامی»، با بررسی و رد فرضیه های موجود درباره انقلاب 1357، تلاش می کند تا این تحول را در یک فرآیند دراز مدت و در بستر تحولات تاریخ معاصر ایران، ارزیابی نماید. به باور ایشان، نظام سیاسی پهلوی، به موازات پیشرفت های فنی، اقتصادی و مدرنیزه شدن جامعه، توسعه سیاسی پیدا نکرد. در واقع، توسعه نامتوازن باعث شد تا رژیم پهلوی دچار فروپاشی شود. کوتاه سخن این که از نظر زیباکلام، استبداد، فقدان توسعه سیاسی و عدم اصلاح ساختار سیاسی، موجب انقلاب شد.
*منبع: کانال نویسنده
216216