به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، حکومت بشار اسد و جمهوری عربی سوریه در ۸ دسامبر ۲۰۲۴ (۱۸ آذرماه) و در نتیجه پیشروی پرسرعت نیروهای معارض به سرکردگی تحریرالشام سقوط کرد. جمهوری اسلامی ایران در نخستین واکنش به این تحولات که در بیانیه دستگاه دیپلماسی انعکاس یافت بر احترام به وحدت، حاکمیت ملی و تمامیت سرزمینی سوریه تاکید و بیان کرد که «تعیین سرنوشت و تصمیم‌گیری در مورد آینده سوریه تنها بر عهده مردم این کشور است».
در این بیانیه همچنین آمده است :«روابط ۲ ملت ایران و سوریه پیشینه‌ای دیرینه داشته و همواره دوستانه بوده است و انتظار می‌رود این روابط با رویکرد حکیمانه و دوراندیشانه ۲ کشور بر اساس علائق و منافع مشترک و عمل به تعهدات حقوقی بین‌المللی تداوم یابد».
برای ارزیابی سیاست تهران در قبال تحولات دمشق و همچنین بررسی افق پیش رو و نقشه راه جمهوری اسلامی ایران با قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه و شمال آفریقا وزارت امور خارجه گفت‌وگو کردیم.
موضع وزارتخارجه درباره سوریه تامین کننده منافع ملی ایران است
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه در پاسخ به این سوال که از زمان سقوط حکومت بشار اسد در سوریه، جمهوری اسلامی ایران سیاست اصولی را در قبال تحولات این کشور در پیش گرفته است و بر حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و انتخاب مردم این کشور تاکید دارد، ارزیابی شما از سیاست اتخاذی تهران چیست، گفت: معتقدم آنچه از زبان وزارت امور خارجه و سخنگوی دستگاه دیپلماسی به عنوان سیاست ایران اعلام شد، تامین کننده منافع و امنیت ملی ایران است به این معنا که حفظ تمامیت ارضی سوریه و تشکیل حکومتی شامل همه طرف‌ها و طوایف در این کشور تنها از طریق قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت ممکن است.
وی افزود: راه حل های دیگر ممکن است سوریه را به حالت گذشته برگرداند که بصورت غیررسمی یک کشور تجزیه شده تلقی میشد، به این معنا که بخشی در شرق در اختیار نیروهای آمریکایی و شمال نیز در اختیار نیروهای ترک بود و حالا نیز در مرکز دولت سوریه مثل دولت بشار اسد یک دولت مرکزی شکل بدهد. بنابراین برای رفع این مشکل به یک توافق بین‌المللی و منطقه‌ای نیاز است که برمبنای آن همه گروه‌ها و طوایف سوری در حکومت حاضر باشند و نیروهای خارجی از طریق این توافق از سوریه خارج شوند. در این شرایط است که سوریه متحد و به اصطلاح دارای حاکمیت ملی و تمامیت ارضی مجدداً احیا خواهد شد.
ایران باید خویشتن داری به خرج بدهد
محبعلی در پاسخ به این سوال که در تازه ترین تحول در قبال جمهوری اسلامی ایران شاهد هستیم که هواپیمای ترکیش اعلام کرده است که دولت سوریه اتباع ایران و اسرائیل را در این کشور نمی‌پذیرد، چه نقشه راهی را باید در دستور کار قرار دهیم تا حداقل شاهد سیاست خصمانه در قبال کشورمان و اتباع ایرانی نباشیم، گفت: ابتدا باید کمی حوصله کنیم و همزمان اظهاراتی نیز نداشته باشیم که برای طرف مقابل تحریک آمیز باشد و طرف های دیگری از آن سوءاستفاده و بهره برداری کنند. حاکمان جدید سوریه در نهایت باید حکومتی را که مورد اراده همه مردم یا اکثریت آن‌ها باشد تشکیل بدهند و ایران نیز باید اراده مردم این کشور را بپذیرد و با خواست مردم سوریه هماهنگ باشد، در غیر اینصورت شرایط به همین نحو پیش خواهد رفت. نکته قابل توجه نیز این است که ما همسایه سوریه نیستیم لذا در این شرایط باید صبر و حوصله بیشتری داشته باشیم تا شرایط روشن‌تر شود و ببینیم وضعیت به چه سمتی پیش خواهد رفت و سیاست‌ها به چه سمتی میل می‌کند.
فعلا زمینه احیای روند آستانه وجود ندارد
مدیرکل پیشین خاورمیانه و شمال آفریقا وزارت امور خارجه همچنین در پاسخ به این سوال که دور دوم نشست آینده سوریه با حضور کشورهای منطقه و حتی فرامنطقه‌ای برگزار شد و این در حالی است که ایران به هیچ کدام از این دو نشست، دعوت نشده بود.، آیا اساسا در شرایط کنونی فضایی برای احیای بازیگری تهران و همچنین ارائه ابتکاری از سوی ایران وجود دارد، گفت: فکر نمی‌کنم فعلا زمینه برای یک ابتکار جدید وجود داشته باشد. البته پیش‌تر عرض کردم که ایران همسایه سوریه نیست و در این نشست‌ها بخشی از همسایگان این کشور حضور دارند و بخشی هم از کشورهای عربی و غربی که در منطقه ما نفوذ دارند.
وی تاکید کرد: با توجه به شرایط، فکر نمی‌کنم زمینه احیای روند آستانه وجود داشته باشد چرا که ترکیه به تمامی اهدافش در سوریه دست یافته و هیچ نیازی به گفت‌وگو با ایران و روسیه نمی‌بیند، روسیه نیز در شرایطی نیست که علاقمند باشد خیلی خود را درگیر مسائل سوریه کند. کشورهای عربی نیز از ابتدای تحولات مرتبط با بهار عربی در سوریه در پی آن بودند که حضور ایران در کشورهای عربی مخصوصا سوریه را کمتر کنند. مساله مهم برای ایران این است که حوصله کند و کمتر در تهران از سوی مسئولین رسمی در خصوص مسائل و تحولات داخلی سوریه صحبت بشود و همزمان از طریق مجاری سیاسی و دیپلماتیک تماس‌ها برقرار بشود تا ارتباط‌سازی مجدد صورت بگیرد. باید بدانیم که شرایط گذشته در سوریه احیا نخواهد شد و ما باید به سمت رابطه دیپلماتیک مانند آنچه با کشورهای عربی غیرهمسایه مانند اردن داریم، حرکت کنیم.
رابطه ایران با سوریه جدید، دغدغه کشورهای منطقه نیست
محبعلی در پاسخ به این سوال که در هفته‌های پس از تحولات سوریه شاهد حضور وزیر امور عمان و نخست وزیر عراق در ایران بودیم که از دغدغه‌های مشترک در قبال سوریه سخن گفتند، این دغدغه مشترک چیست، گفت: فکر نمی‌کنم این سفرها تنها به دلیل مساله سوریه باشد؛ مخصوصا عراق که با موضوع نیروهای شبه نظامی خارج از حکومت مواجه است. عمان نیز در این شرایط بیشتر از سوریه در خصوص یمن دغدغه دارد که آرامش در آنجا برقرار شود. لذا سوریه بخشی از مسائل است اما فکر نمی‌کنم کشورهای عربی اساسا دغدغه ارتباط ایران با سوریه را داشته باشند. در این شرایط تهران باید صبر کند تا دولت جدید در سوریه مستقر شود و شناسایی بین المللی آن صورت بگیرد. در حال حاضر نه تحریم‌های غربی برداشته شده نه با یک دولت مستقر کامل مواجه هستیم. باید صبور باشیم تا پس از تحقق این شرایط برای احیای روابط تلاش کنیم.
تلاش اروپا برای دور کردن سوریه از ایران شتاب زده است
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه همچنین در پاسخ به این سوال که در آغاز تحولات سوریه شاهد اظهارنظر مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بودیم که گفت ایران و روسیه در آینده سوریه نقشی نخواهند داشت و به نظر میرسد که اروپا بر روی فضای ضدایرانی سوریه جدید حساب ویژه‌ای باز کرده است، آیا این حکومت جدید آنقدر ثبات دارد که پاسخگوی این خواست اروپا باشد، گفت: مسائل سوریه همچنان بسیار پیچیده است و آن اظهار نظر نیز بسیار شتاب زده و احساسی بود. هنوز مسائل سوریه حل و فصل نشده است و باید ببینیم چه تفاهمی در داخل صورت می‌گیرد. همه خاک این کشور هنوز در اختیار دولت جدید نیست و باید ببینیم سایر مناطق چگونه به ذیل حکومت دمشق بازمی‌گردند. همچنین از جمله مسائل معلقی که مانده قانون اساسی سوریه است که باید تدوین شود و ببینیم آیا حکومت جدید دموکراتیک است یا مثل گذشته مشکلاتی خواهد داشت. همه این‌ها مسائلی است که موکول به این است که روند حل و فصل مسائل چگونه پیش برود.
وی ادامه داد: طبیعتاً رقابت‌ها در سوریه جدید بین اروپا و ترکیه و طرف‌های دیگر ادامه دارد. ترکیه طرفی است که شاید با اروپایی‌ها در آینده به مشکل بخورد ولی در شرایط فعلی سکوت کرده‌اند. بعید می‌دانم اروپا و کشورهای عربی علاقمند باشند که ترکیه جایگزین ایران و روسیه در سوریه شود و باید ببینیم سرنوشت این رقابت‌ها چه خواهد شد. همچنین باید دید که نقش مداخله‌گر اسرائیل چگونه حل خواهد شد و اراضی سوریه بازپس داده خواهد شد یا اشغالگری ادامه داد. مسائلی زیادی نیز وجود دارد که باید حوصله کنیم و ببینیم به سمتی پیش می‌رود و متناسب با شرایط موضع‌گیری کنیم و سیاست را در قبال سوریه پیش ببریم.