به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، مسعود پزشکیان رئیس جمهور امروز چهارشنبه ۲۶ دی ۱۴۰۳ و به دعوت همتای خود عازم دوشنبه پایتخت تاجیکستان خواهد شد و دیدارهای رسمی او با رئیس جمهور و سایر مقام های کشور میزبان روز پنجشنبه ۲۷ دی ماه انجام خواهد شد. هر چند این نخستین سفر پزشکیان به دوشنبه خواهد بود اما او و امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان پیش از این در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد با یکدیگر دیدار کرده بودند. در این دیدار، رئیس دولت چهاردهم روابط دو کشور را ممتاز و متکی بر پیوندهای عمیق تاریخی و خویشاوندی توصیف کرده بود.
به گفته علیرضا حقیقیان، سفیر جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان، در این سفر با هماهنگی های به عمل آمده میان دستگاه های مختلف دو کشور، قرار است اسناد مهم همکاری در زمینه های مختلف فرهنگی، علمی، اقتصادی، صنعتی … به امضای طرفین برسد.
اهمیت سفر رئیس جمهور به دوشنبه در این بازه زمانی چیست؟ چرا رابطه ایران و تاجیکستان فراز و فرودهای بسیاری را تجربه کرده و نقشه راه دو کشور برای پرهیز از گرفتار شدن دوباره این رابطه در پیچ و تاب رکود و بی اعتمادی چیست؟
این پرسش ها را با علی اصغر شعردوست، سفیر و نماینده تام الاختیار جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان از دی ماه سال ۱۳۸۶ تا مهرماه ۱۳۹۲ در میان گذاشتیم. شعردوست در مدت زمان حضور در دوشنبه برای چهار سال متوالی به عنوان ‘سفیر سال’ در جمهوری تاجیکستان برگزیده شده بود. همچنین نشان ابوعبداله رودکی ‘بالاترین نشان علم و فرهنگ و ادبیات در تاجیکستان’ توسط رئیس جمهور تاجیکستان به وی اعطا شد. مشروح این گفت و گو را در زیر می خوانید:
مسعود پزشکیان، رئیس جمهور روز پنجشنبه در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان با امامعلی رحمان دیدار خواهد کرد. انتخاب تاجیکستان به عنوان مقصد اولین سفر رسمی دوجانبه رئیس جمهور به منطقه اوراسیا چه پیامی برای روابط دوجانبه تهران – دوشنبه دارد؟
سفر رئیس‌جمهور ایران به دوشنبه و دیدار با امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان، در این مقطع زمانی از اهمیت زیادی برخوردار است و می‌تواند پیامدهای مهمی برای روابط دوجانبه و منطقه‌ای داشته باشد. در پاسخ به پرسش شما به برخی از مسائل و ابعاد کلیدی که این سفر می‌تواند شامل شود، اشاره می‌کنم:
مسائل منطقه‌ای و هماهنگی در سیاست‌های خارجی و همکاری در حوزه امنیت و مبارزه با تهدیدات مشترک. با توجه به مسایل پیش آمده در منطقه خاورمیانه از سویی و منافع مشترک و تهدیدهای همسو بین ج. ا. ا و تاجیکستان از سوی دیگر، سیاست‌های خارجی ایران و تاجیکستان در بسیاری از موضوعات منطقه‌ای، به ویژه در قبال افغانستان، آسیای مرکزی و کشورهای همسایه، می‌تواند به یکدیگر نزدیک باشد. این سفر به‌ویژه در وضع کنونی می‌تواند فرصتی باشد برای هم‌افزایی در زمینه مسائل منطقه‌ای و هماهنگی بیشتر در سیاست‌های خارجی.
ایران و تاجیکستان می‌توانند در خصوص مسائل کلیدی مانند تأمین امنیت مرزها، پناهندگان افغان و بحران‌های انسانی در منطقه گفتگو کنند. در شرایط کنونی که تهدیدات امنیتی در منطقه، به ویژه در مرزهای افغانستان، رو به فزونی است، همکاری‌های امنیتی میان ایران و تاجیکستان می‌تواند در اولویت قرار گیرد. این همکاری‌ها می‌توانند شامل مبارزه با تروریسم، قاچاق مواد مخدر و تأمین امنیت منطقه باشند. تاجیکستان و ایران هر دو با تهدیدات مشابهی روبه‌رو هستند و این دیدار می‌تواند به تقویت همگرایی امنیتی در منطقه کمک کند. لازمه این مهم بازآفرینی اعتماد بین مسئولان عالی‌رتبه دو کشور است. با شناختی که از دو رئیس‌جمهور دارم، معتقدم هر دو رئیس‌جمهور پزشکیان و رحمان می‌توانند صادقانه در جهت تامین منافع مردم خود از منافع کشور همسو و هم‌سود در عرصه منطقه‌ای و جهانی صیانت کنند.
ایران و تاجیکستان می‌توانند در خصوص مسائل کلیدی مانند تأمین امنیت مرزها، پناهندگان افغان و بحران‌های انسانی در منطقه گفتگو کنند. در شرایط کنونی که تهدیدات امنیتی در منطقه، به ویژه در مرزهای افغانستان، رو به فزونی است، همکاری‌های امنیتی میان ایران و تاجیکستان می‌تواند در اولویت قرار گیرد.
تحکیم روابط دیپلماتیک و استراتژیک و حفظ تعادل در سیاست‌های خارجی. روابط دیپلماتیک ایران و تاجیکستان در گذشته روابط دوستانه و مبتنی بر اشتراکات فرهنگی بوده است، اما در برخی مقاطع زمانی این روابط تحت تأثیر تغییرات سیاسی و چالش‌های منطقه‌ای قرار گرفته است. سفر رئیس‌جمهور ایران به تاجیکستان می‌تواند این روابط را دوباره تقویت کرده و آن را به مرحله‌ای از همکاری‌های استراتژیک برساند.
این سفر می‌تواند به تأسیس چارچوب‌های جدید همکاری در سطوح مختلف، از جمله دیپلماسی فرهنگی منجر شود. از طرفی تاجیکستان به عنوان کشوری که روابط خوبی با روسیه، چین و دیگر بازیگران منطقه‌ای دارد، برای ایران از اهمیت استراتژیک بالایی برخوردار است. این سفر می‌تواند به ایران کمک کند تا در زمینه روابط خود با آسیای مرکزی و همچنین با قدرت‌های بزرگتر نظیر روسیه و چین، جایگاه خود را تقویت کند و از رقابت‌های منطقه‌ای به نفع منافع ملی خود بهره‌برداری کند.
کمک به تقویت روابط مردم با مردم. دیدارهای سطح بالای دولتی می‌توانند در سطح مردم نیز اثرگذار باشند. تقویت روابط مردم با مردم، از طریق برگزاری برنامه‌ها و پروژه‌های فرهنگی، آموزشی و اجتماعی، می‌تواند به ایجاد فضایی صمیمی‌تر و پررنگ‌تر میان ملت‌ها کمک کند. در این راستا، نهادهای دولتی می‌توانند با حمایت از برنامه‌های مردم‌محور و نهادهای غیردولتی، روابط میان دو کشور را بیش از پیش تقویت کنند. مردم ایران و تاجیک در حقیقت دو ملت خویشاوند هستند و خود را متعلق به یک حوزه فرهنگی تمدنی مشترک می‌دانند.
تقویت روابط اقتصادی و تجاری. ایران و تاجیکستان دارای ظرفیت‌های اقتصادی زیادی برای همکاری هستند، اما این روابط در مقایسه با پتانسیل‌های موجود، هنوز به طور کامل شکوفا نشده است. سفر رئیس‌جمهور ایران به دوشنبه می‌تواند نقطه عطفی در تقویت همکاری‌های اقتصادی، تجاری و صنعتی باشد. زمینه‌هایی چون انرژی، معدن، کشاورزی، صنعت، و گردشگری می‌توانند محورهای اصلی این همکاری‌ها باشند. همچنین، در این مقطع زمانی، ایران می‌تواند به عنوان یک شریک اقتصادی مهم برای تاجیکستان در زمینه‌های مختلف معرفی شود. صادرات ایران به تاجیکستان که در گذشته بسیاری از نیازهای این کشور با کالاهای ایرانی مرتفع می‌شد همانند کالاهای ساختمانی از سیمان و آهن تا لوازم برقی و سرامیک، مواد غذایی، پوشاک و … باید دوباره رونق بگیرد. همچنین صدور خدمات فنی و مهندسی ایران در مقطع خاصی توانست نیاز آن کشور را برآورده کند همانند ساخت تونل انزاب که گام مهمی در یکپارچگی آن کشور و تسهیل رفت و آمد بین شمال و جنوب را به دنبال داشت و یا ساخت نیروگاه برق‌آبی سنگ‌توده که با استفاده از آب سرشار تاجیکستان نسبت به تولید برق بدون آلایندگی محیط زیست مؤثر واقع شد. در مقابل تاجیکستان از ثروت خداداد آب بهره‌مند است که در دنیای کنونی یک نیاز عمومی برای همه کشورهاست. در گذشته مذاکراتی در سطح رؤسای جمهور برای انتقال آب تاجیکستان از طریق افغانستان یا کشورهای دیگر به ایران انجام گرفته‌بود که نیازمند کارشناسی برای پیگیری است.
تقویت همکاری‌های فرهنگی و علمی. با توجه به اشتراکات عمیق فرهنگی و زبانی میان دو کشور، تقویت روابط فرهنگی و علمی می‌تواند یکی از اهداف این سفر باشد. گسترش تبادل دانشجویی، همکاری‌های علمی و آموزشی، و تقویت فعالیت‌های فرهنگی مشترک می‌تواند در دستور کار قرار گیرد.
در این راستا، ایران و تاجیکستان می‌توانند برنامه‌های مشترک در زمینه‌های فرهنگی، ادبیات، هنر، و رسانه راه‌اندازی کنند. در مقاطعی بیس از هزار دانشجوی ایرانی در تاجیکستان تحصیل می‌کردند و در مقابل ده‌ها دانشجوی تاجیک در رشته‌های مورد نظر تاجیکان در دانشگاه‌های تهران، مشهد، شیراز و … تحصیل می‌کردند که فارغ‌التحصیلان آن‌ها بخشی از نیازهای تاجیکستان به نیروهای فنی و کارآمد را مرتفع کرده‌است.
ایران و تاجیکستان دارای ظرفیت‌های اقتصادی زیادی برای همکاری هستند، اما این روابط در مقایسه با پتانسیل‌های موجود، هنوز به طور کامل شکوفا نشده است. زمینه‌هایی چون انرژی، معدن، کشاورزی، صنعت، و گردشگری می‌توانند محورهای اصلی این همکاری‌ها باشندهمچنین تبادل استاد که آموزش زبان‌های سغدی و پهلوی در ایران با استادان اعزامی از تاجیکستان مرتفع می‌شد. به عنوان مثال استاد محمدجان شکوری بخارایی عبدالقادر منیازوف به عنوان عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی در حوزه‌های گوناگون به‌ویژه واژه‌گزینی کمک مؤثری به فرهنگستان داشتند. در مقابل عضویت اینجانب در آکادمی علوم تاجیکستان باعث تالیفات مهم و تبادل علمی بین دو کشور شد که تاریخ ادبیات نوین تاجیکستان و ایران در شعر معاصر تاجیکستان و چشم‌انداز شعر معصر تاجیکستان علاوه‌بر شناساندن شعر و ادب تاجیکستان در ایران، کمک مؤثری به این تبادل فرهنگی داشت.
اشتراک های ایران و تاجیکستان از منظر تمدنی، تاریخی، زبانی، سیاسی، اقتصادی و حتی امنیتی بیشمار است اما این رابطه در چند دهه اخیر یا مورد بی مهری و بی توجهی دوجانبه قرار گرفته یا آنطور که باید و شاید در افکار عمومی درباره ضرورت آن سخن گفته نشده است. فکر می کنید دلایل این غفلت چه بوده است؟
رابطه ایران و تاجیکستان به عنوان دو کشور با اشتراکات فرهنگی، زبانی، تاریخی و حتی اقتصادی و امنیتی بسیار عمیق و مهم است. با این حال همانطور که اشاره کردید در چند دهه اخیر این روابط به طور کامل به توسعه نرسیده یا کمتر از آنچه که باید باشد، مورد توجه قرار گرفته است. دلایل این غفلت را می‌توان در چند عامل جستجو کرد:
تغییرات ژئوپولیتیکی و تمرکز بر مسائل دیگر. ایران در دهه‌ی اخیر به دلیل تحولات داخلی و خارجی مختلف مانند تحریم‌ها، بحران‌های منطقه‌ای و تغییرات در سیاست‌های جهانی، بیشتر بر مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی خود تمرکز کرده است. در نتیجه، روابط با کشورهای آسیای مرکزی و به ویژه تاجیکستان ممکن است تحت تاثیر اولویت‌های دیگر قرار گرفته باشد.
در برهه‌ای یک‌سره نگاه به غرب بود و در برهه‌ای فقط شرق را منجی سیاست خارجی می‌دانستیم. امروز با رویکرد دولت دکتر پزشکیان امیدواریم تعادلی بین این دو برقرار شود و همچنین غفلتی که از کشورهای منطقه شکل گرفته‌است مورد توجه قرار گیرد. تاجیکستان به عنوان عضو پیمان شانگهای و کشوری مؤثر در منطقه در جهت پیشبرد اهداف سیاست خارجی ایران می‌تواند نقش مهمی ایفا کند که حافظ منافع کوتاه و بلندمدت ایران باشد.
رقابت‌های منطقه‌ای و نقش روسیه. تاجیکستان به عنوان یکی از اعضای اتحاد اقتصادی اوراسیا و تحت تاثیر روابط نزدیک با روسیه، ممکن است گاهی در سیاست خارجی خود به دلیل نزدیکی به مسکو، نسبت به ایران ملاحظات خاصی داشته باشد. این موضوع می‌تواند به کاهش توجه ایران به روابط با تاجیکستان منجر شود، چرا که گاهی برآیند سیاسی این روابط در چارچوب رقابت‌های منطقه‌ای پیچیده است.
فاصله جغرافیایی. با وجود ارتباطات فرهنگی عمیق، فاصله جغرافیایی و محدودیت‌های اقتصادی می‌تواند چالش‌هایی برای گسترش بیشتر روابط ایجاد کند. این عوامل باعث شده‌اند که روابط تجاری و اقتصادی میان دو کشور چندان پویایی نداشته باشد و نتوانند به ظرفیت‌های واقعی خود دست یابند.
در زمانی که من سفیر ایران در تاجیکستان بودم، هفته‌ای ۳ پرواز بین دو کشور برقرار بود و این دوری راه و نداشتن مرز مشترک مشکلی ایجاد نمی‌کرد. روابط تا اندازه‌ای حسنه بود که نیاز به پرواز روزانه بین دو کشور احساس می‌شد و در اواخر دوران سفارت برای تحقق این مهم تلاش کردیم و به تعداد هفتگی ۵ پرواز هم رسیدیم. اما بعدها تعداد پروازها کاهش یافت و به تبع مناسبات رو به سردی رفت، اما امیدوارم با رویکرد جدید مجدد مناسبات به دوران بلوغ خود نزدیک شود.
بحران‌ها و اولویت‌های داخلی تاجیکستان. تاجیکستان نیز با چالش‌های داخلی مختلفی مواجه است که ممکن است فرصت‌های بیشتری را برای توسعه روابط دوجانبه با ایران فراهم نکرده باشد. مشکلات امنیتی در مرزهای افغانستان و رقابت‌های داخلی در تاجیکستان از عواملی هستند که سیاست‌های خارجی این کشور بیشتر به مسائل فوری و امنیتی معطوف شده‌است.
شما عضو افتخاری فرهنگستان علوم جمهوری تاجیکستان هستید و همچنین نشان ابوعبداله رودکی ‘بالاترین نشان علم و فرهنگ و ادبیات در تاجیکستان به شما اهدا شده است. فکر می کنید انگیزه ها و اشتراک های غیرسیاسی نظیر زبان مشترک، تاریخ مشترک و فرهنگ مشترک تا چه اندازه در توسعه و تعمیق رابطه دوجانبه مغفول مانده یا اساسا قابل تاثیرگذاری است؟
انگیزه‌ها و اشتراک‌های غیرسیاسی مانند زبان مشترک، تاریخ مشترک و فرهنگ مشترک، ظرفیت عظیمی برای توسعه و تعمیق روابط دوجانبه ایران و تاجیکستان دارند و می‌توانند به عنوان پیوندهای بنیادین در ایجاد یک رابطه عمیق‌تر و پایدارتر عمل کنند. اما در عمل، به نظر می‌رسد که این اشتراک‌ها در چند دهه اخیر کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند یا به اندازه کافی مورد بهره‌برداری قرار نگرفته‌اند. دلایل این موضوع و تاثیرگذاری این عوامل را می‌توان در چند جنبه بررسی کرد:
زبان مشترک: زبان فارسی، که به طور عمده در تاجیکستان به صورت “دری” یا “تاجیکی” تکلم می‌شود، یک نقطه عطف مهم در روابط فرهنگی میان دو کشور است. با وجود این که زبان یکی از بزرگ‌ترین اشتراکات است، در عمل شاید به دلیل تفاوت‌های فرهنگی و سیاسی در درک و تفسیر این اشتراک، در بهره‌برداری از آن کم توجهی شده باشد. اگر این زبان به عنوان یک ابزار قوی برای تقویت ارتباطات مردمی، رسانه‌ای و علمی استفاده می‌شد، می‌توانست نقشی کلیدی در گسترش همکاری‌ها ایفا کند.
من در دوران سفارتم کتاب‌های درسی موسوم به بیاض را پایه‌گذاری کردم که به زبان فارسی نیاکان و رسم‌الخط نیاکان که همین رسم‌الخط فارسی ماست را بنا بود در مقاطع مختلف تحصیلی برای دانش‌آموزان تاجیک تدریس کنند که این دستاورد نیز متاسفانه به دست فراموشی سپرده شد.
تاریخ و فرهنگ مشترک: تاریخ مشترک میان ایران و تاجیکستان، به ویژه در دوران‌های مختلف تاریخ ایران و آسیای مرکزی، یکی دیگر از پایه‌های مهم روابط است. اما در برخی مواقع، این اشتراکات تاریخی به دلیل تمرکز بر مسائل سیاسی روز و اولویت‌های دیگر، از دست رفته است.
برای نمونه، تاریخ فرهنگی غنی و مشترک بین دو کشور می‌توانست به تقویت گردشگری فرهنگی، همکاری‌های علمی و هنری و پروژه‌های مشترک در حوزه‌های فرهنگی و تاریخی کمک کند. در واقع، این تاریخ می‌تواند عامل مؤثری در ایجاد همگرایی فرهنگی و انسانی میان دو ملت باشد که ما با تکیه بر میراث مشترک کشورهایی که نوروز را جشن می‌گیرند، در آن زمان نوروز را بستری برای جشن‌های مشترک قرار دادیم وبه صورت دوره‌ای در دو کشور ایران و تاجیکستان و بعدها کشورهای دیگر برگزار شد. حتی تاجیکستان محلی را برای این جشنها ساخت تحت عنوان نوروزگاه.
تبادل فرهنگی و هنری: روابط فرهنگی و هنری، از جمله همکاری‌های سینمایی، ادبیاتی و هنری، یکی از حوزه‌های مغفول مانده در روابط ایران و تاجیکستان است. با توجه به اشتراکات عمیق فرهنگی، تقویت این روابط می‌تواند راهی برای کاهش فاصله‌ها و ایجاد پیوندهای عاطفی و اجتماعی میان دو کشور باشد.
فعالیت‌های فرهنگی می‌توانند زمینه‌ساز برقراری روابط انسانی عمیق‌تری میان ملت‌ها شوند و به نوعی روابط غیرسیاسی و نرم را تقویت کنند. من اساسا معتقد به دیپلماسی فرهنگی هستم و در این زمینه بنای تاسیس “خانه ایران” را در دوشنبه گذاشتم و با همکاری متخصصین فرهنگی و هنری کشورمان فضایی در پایتخت تاجیکستان تاسیس کردیم که نمایشگاههای کتاب، کنسرتهای موسیقی و… و. در این فضای اختصاصی که متعلق به ایران بود برگزار می‌شد ولی این دستاورد نیز متاسفانه با اغراض سیاسی و اهمال خودمان از دست رفت.
فرصت‌های اقتصادی در حوزه‌های فرهنگی و آموزشی: با توجه به اشتراکات زبان و فرهنگ، همکاری‌های آموزشی و علمی می‌تواند یکی از زمینه‌های توسعه روابط باشد. دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزشی و مراکز تحقیقاتی می‌توانند برای برگزاری دوره‌های آموزشی مشترک، پروژه‌های تحقیقاتی و تبادل دانشجویان همکاری کنند.
در عمل، این ظرفیت‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته و اغلب به روابط اقتصادی و سیاسی تمرکز شده‌است. ما در آن زمان در دانشگاه‌های تاجیکستان اقدام به تاسیس اتاقهای ایران نمودیم که با کتاب‌های فارسی خودمان آن‌ها را تجهیز کردیم، دانشجویان از کشورهای مختلف دنیا در این اتاق‌ها گرد می‌آمدند و بستری برای گفتگو و اتفاق‌های آتی می‌شد که در بدنه‌ی روشنفکر و تحصیل‌کرده کشورهای مقصد پیامبران ما می‌شدند.
از همین اتفاقها تبادلات اقتصادی و گاهی اجتماعی بروز و ظهور می‌کرد. همچنین در یک رویداد بی‌سابقه تمامی رؤسای مناطق آزاد کشور را در تاجیکستان جمع کردیم و در نمایشگاهی دستاوردهای آن‌ها را به مردم ومسؤولان تاجیک نشان دادیم که در قالب یک رویکرد فرهنگی، قراردادهای تجاری فراوانی بین تجار و بازرگانان بخش خصوصی دو طرف و بعضی نهادهای دولتی شکل گرفت.
به عنوان فردی نام آشنا در این حوزه بخصوص در بعد ادبی و فرهنگی، فکر می کنید نقشه راه چندجانبه ایران برای توسعه رابطه با دوشنبه چه اصولی را باید در دستور کار قرار دهد؟
برای توسعه روابط دوجانبه ایران و تاجیکستان، به ویژه در بعد ادبی و فرهنگی، نیاز است که یک نقشه‌راه چندجانبه و جامع با تأکید بر اصولی مشخص و استراتژیک طراحی شود. این نقشه‌راه باید در بر گیرنده ابعاد مختلف روابط دو کشور باشد و بر اساس ظرفیت‌های مشترک فرهنگی، زبانی و تاریخی شکل گیرد.
تقویت روابط فرهنگی و هنری. توسعه تبادلات فرهنگی و هنری باید به عنوان یک اولویت اساسی در نظر گرفته شود. این تبادلات می‌تواند در قالب نمایشگاههای هنری، جشنواره‌های سینمایی، همایش‌های ادبی و موسیقی، و همکاری‌های مشترک در پروژه‌های فرهنگی و هنری صورت گیرد.
ایران و تاجیکستان می‌توانند با برگزاری جشنواره‌های مشترک یا ایام فرهنگی، به معرفی میراث فرهنگی غنی خود بپردازند و به مردم دو کشور فرصت‌های بیشتری برای آشنایی با یکدیگر بدهند. ایجاد بسترهای لازم برای حضور هنرمندان، نویسندگان و پژوهشگران ایرانی در تاجیکستان و بالعکس نیز می‌تواند موجب تقویت این روابط شود. تعیین نشدن جایی مشخص و ارگانی مسئول باعث شده‌است که مناسبات در حد افراد علاقمند محدود بماند.
من قبل از تعیین شدن به‌عنوان سفیرعضو اتحادیه نویسندگان تاجیکستان و چهره‌ای شناخته‌شده در این کشور بودم. فصلنامه پیوند که به خواست رئیس‌جمهور تاجیکستان از اینجانب در ایران منتشر می‌شد که حاوی مقالاتی از نویسندگان تاجیک، ایرانی و فارسی‌زبانان جهان بود. البته تاسیس انجمن تاجیکان و فارسی‌زبانان جهان از سوی امامعلی رحمان اقدامی مؤثر در تجمیع فارسی‌زبانان بود.
توسعه روابط علمی و آموزشی و تشکیل نهادهای فرهنگی و علمی مشترک و تقویت روابط دانشگاهیان. از آنجا که اشتراکات زبانی میان ایران و تاجیکستان یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌ها در توسعه همکاری‌های علمی است، تبادلات علمی و آموزشی باید تقویت شود. این کار می‌تواند از طریق برگزاری دوره‌های آموزشی مشترک، تبادل دانشجو، و تشکیل همایش‌ها و کنفرانس‌های علمی در زمینه‌های مختلف فرهنگی، زبان‌شناسی، تاریخ، هنر و علوم انسانی صورت گیرد.
ایران می‌تواند به عنوان یکی از قطب‌های آموزشی منطقه در زمینه زبان و ادبیات فارسی، فرصت‌های بیشتری را برای دانشجویان تاجیک فراهم کند. همچنین ایجاد نهادهای فرهنگی و علمی مشترک، نظیر بنیادهای فرهنگی یا مؤسسات مشترک تحقیقاتی در زمینه‌های مختلف فرهنگی و علمی، می‌تواند به تقویت روابط دوجانبه کمک کند. حمایت از فعالیت‌های جوانان و دانشگاهیان در عرصه‌های فرهنگی، علمی و اجتماعی می‌تواند به ایجاد پیوندهای مستحکم‌تری بین دو کشور منجر شود. برگزاری اردوها، همایش‌ها و پروژه‌های مشترک علمی برای دانشجویان و جوانان، می‌تواند زمینه‌ساز ارتباطات بلندمدت و موثر در حوزه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی باشد.
ایران می‌تواند به عنوان یکی از قطب‌های آموزشی منطقه در زمینه زبان و ادبیات فارسی، فرصت‌های بیشتری را برای دانشجویان تاجیک فراهم کند. ایجاد نهادهای فرهنگی و علمی مشترک، نظیر بنیادهای فرهنگی یا مؤسسات مشترک تحقیقاتی در زمینه‌های مختلف فرهنگی و علمی، می‌تواند به تقویت روابط دوجانبه کمک کند.ایجاد و تقویت همکاری‌های رسانه‌ای. همکاری‌های رسانه‌ای می‌تواند نقش ویژه‌ای در تقویت روابط فرهنگی و اجتماعی ایفا کند. تولید و پخش برنامه‌های مشترک تلویزیونی، رادیویی و دیجیتال، به ویژه در زمینه‌های ادبی، تاریخی و فرهنگی، می‌تواند در آگاهی‌رسانی به مردم هر دو کشور در مورد مشترکات فرهنگی و تحولات اخیر در روابط دوجانبه مؤثر باشد.همچنین، راه‌اندازی رسانه‌های مشترک یا شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی می‌تواند به تقویت تبادل فرهنگی و درک متقابل کمک کند.
من در زمان سفارتم در تاجیکستان اقدام به تاسیس تلویزیون مشترک فارسی‌زبانان موسوم به نوروز کردم که متاسفانه به دلایل سیاسی در داخل ایران این پروژه تعطیل شد. این شبکه بنا بود بر روی مشترکات فرهنگی میان سه کشور فارسی‌زبان دنیا (ایران، تاجیکستان و افغانستان) دست بگذارد و بستری برای همگرایی منطقه‌ای و همکاری‌های بیشتر شود.
حمایت از ترجمه و نشر آثار ادبی. ترجمه و انتشار آثار ادبی از زبان فارسی به زبان تاجیکی و بالعکس، به ویژه آثار نویسندگان و شاعران برجسته دو کشور، می‌تواند به معرفی بیشتر یکدیگر کمک کند. نشر مجموعه‌های مشترک از آثار ادبی، کتاب‌ها و مقالات علمی، می‌تواند مسیر تازه‌ای برای آشنایی بیشتر مردم دو کشور با فرهنگ و تاریخ یکدیگر باشد.
حمایت از نشر آثار مشترک در حوزه‌های مختلف ادبیات کلاسیک و معاصر می‌تواند موجب ارتباط نزدیک‌تری میان نویسندگان و شاعران ایرانی و تاجیکی گردد. در زمان مسئولیتم در سفارت، ما دو مجموعه داشتیم که البته از سالیان پیش تاسیس شده‌بود و درحال فعالیت بود. با فعالیت‌های گسترده‌تر، این دو مجموعه را که یک پژوهشگاه و یک چاپخانه بود، با سختی فراوان حفظ کرده‌بودیم.بعدها مطلع شدم که به بهانه عدم صرفه اقتصادی و درآمدزا نبودن تعطیل شد. کتاب‌هایی که در این پژوهشگاه از نویسندگان تاجیک برگردان شد و در چاپخانه موسوم به پیوند که نامش بیان‌گر کارکرد آن بود، تاثیر شگرفی در مناسبات فرهنگی و سیاسی و به تبع اقتصادی دو کشور داشت.
امیدوارم که باز هم با رویکرد جدید به آن دوران برگردیم. مرحوم عبدالرحیم بهروزیان، مدیر وقت پژوهشگاه فرهنگ فارسی تاجیکی با ساخت نرم‌افزار تبدیل الفبای فارسی به سیریلیک و بالعکس توانست گام مهمی در انبوه کتاب‌های فارسی به سیریلیک بردارد که منشا آثار فراوان در حوزه نشر و ادبیات و فرهنگ گردید.
گسترش روابط تجاری و اقتصادی فرهنگی. توسعه روابط اقتصادی فرهنگی می‌تواند یکی از محورهای مهم در نقشه‌راه همکاری‌ها باشد. این شامل همکاری‌های مشترک در زمینه‌های صنعت گردشگری، آثار تاریخی، و صنایع دستی است. ایران و تاجیکستان می‌توانند با توسعه پروژه‌های مشترک در زمینه گردشگری فرهنگی، برگزاری تورهای مشترک و معرفی جاذبه‌های تاریخی دو کشور به جهانیان، روابط اقتصادی خود را نیز تقویت کنند.
افزایش همکاری‌های امنیتی فرهنگی در برابر تهدیدات مشترک. با توجه به تهدیدات مشترک منطقه‌ای، مانند تهدیدات ناشی از تروریسم و افراط‌گرایی، همکاری‌های امنیتی فرهنگی نیز باید در دستور کار قرار گیرد. این همکاری‌ها می‌توانند در قالب فعالیت‌های مشترک برای مقابله با تهدیدات فرهنگی، از جمله حفظ و ترویج هویت فرهنگی و زبان مشترک، صورت گیرند.