نصرت‌الله تاجیک دیپلمات سابق و کارشناس مسائل بین‌الملل، در گفت‌وگو با خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، در ارتباط با وضعیت کنونی سوریه و آینده پیش روی محور مقاومت در منطقه، اظهارداشت: در ارتباط با این که چه فرصت‌های سیاسی ممکن است پیش رو باشد، باید گفت که ما هنوز در مرحله تهدید قرار داریم. شرایط سوریه در حال حاضر در ابتدای مسیر خود بسیار لرزان، ناپایدار و مبهم است. لازم است صبر کنیم و ببینیم که چه حوادثی در این کشور رخ خواهد داد. اگر همه چیز به خوبی و خوشی پیش برود و امنیت در سوریه برقرار شود، آن زمان می‌توان به فکر استفاده از فرصت‌های سیاسی و اقتصادی بود.
وی افزود: در حال حاضر، به نظر من باید وضعیت امنیتی سوریه را بررسی کنیم و ببینیم چه تحولاتی در این زمینه رخ می‌دهد. به ویژه با توجه به شرایطی که اسرائیل ایجاد کرده و به بمباران زیرساخت‌های شهری، مدنی و تسلیحاتی سوریه ادامه می‌دهد.
تاجیک با اشاره به بازگشت بخشی از مردم سوریه، تأکید کرد: طبیعتاً، بخشی از امید به بازگشت گروهی از مردم سوریه است که پیش‌تر به کشورهای همسایه مانند اردن، لبنان و ترکیه پناه برده بودند. این روند بازگشت هنوز مشخص نیست که چگونه پیش خواهد رفت و چه پیامدهایی خواهد داشت. بنابراین، در حال حاضر نمی‌توانیم فرصت‌ها را ارزیابی کنیم. وظیفه ما در این مرحله نظارت بر شرایط امنیتی سوریه و بررسی ظرفیت‌های موجود است تا بتوان در زمان مناسب از این ظرفیت‌ها بهره برد و سپس به سایر فرصت‌های سیاسی و اقتصادی اندیشید.
این دیپلمات پیشین کشورمان به برخی از گزارش‌های خارجی اشاره کرد و گفت: البته ممکن است، همان‌طور که برخی اخبار و گزارش‌های رسانه‌های خارجی، از جمله نیویورک تایمز، اشاره کرده‌اند، ایران با گروه‌هایی مانند هیئت تحریر الشام ارتباطاتی داشته باشد و تضمین‌هایی دریافت کرده باشد. اگر این ارتباطات ادامه پیدا کند، می‌تواند به عنوان یک فرصت امنیتی تلقی شود. در صورت تبدیل این فرصت امنیتی به یک فرصت سیاسی و ایجاد رابطه‌ای معقول با این گروه‌ها، این امکان وجود خواهد داشت که شرایطی مانند آنچه اکنون در سفارت ایران پیش آمده یا در سایر موارد مشابه، به سمت بهبود پیش رود. در نتیجه، اگر چنین روابط ابتدایی و معقولی شکل گیرد، می‌توان در مراحل بعدی به سایر جنبه‌های سیاسی و اقتصادی پرداخت.
وی در ارزیابی وضعیت کنونی سوریه و تحولات مربوط به نشست آستانه اظهار داشت: هنوز مشخص نیست چه کسی در سوریه حاکم خواهد شد. اگرچه هیئت تحریر الشام بزرگ‌ترین گروه مسلح در منطقه محسوب می‌شود، اما گزارش‌ها حاکی از حضور بیش از ۱۰۰ تا ۱۲۰ گروه کوچک و بزرگ مسلح در این کشور است. آرامش و ثبات در سوریه به تعامل میان این گروه‌ها و نحوه تأمین منافع بازیگران داخلی و خارجی بستگی دارد، موضوعی که همچنان مبهم و پیچیده باقی مانده است.
تاجیک افزود: حتی گروه‌هایی که کنترل بخش‌های مختلف سوریه را در اختیار دارند، از نظر ترکیب و اهداف تفاوت‌های اساسی دارند. برای مثال، گروهی که دمشق را در اختیار گرفته با گروهی که از مناطق حما و حمص آمده‌اند، کاملاً متفاوت هستند. بنابراین، باید دید که این گروه‌ها چگونه در تعاملات درونی خود عمل خواهند کرد و امنیت در سوریه چگونه برقرار خواهد شد.
نشست آستانه کارکرد خود را از دست داده است
این کارشناس مسائل بین الملل در ادامه به وضعیت نشست آستانه پرداخت و گفت: به نظر می‌رسد نشست آستانه دیگر موضوعیت خود را از دست داده است. بر اساس اطلاعات موجود، روسیه تا حدی از حمایت خود از بشار اسد دست کشیده و اولویت‌های خود را به مسائل اوکراین و مشکلات داخلی مانند اقتصاد معطوف کرده است. از سوی دیگر، ترکیه نیز نقش عمده‌ای در حمایت و سازماندهی گروه‌های مسلح در سوریه ایفا کرده است. این گروه‌ها، که گفته می‌شود حدود ۵۰ هزار نیروی رزمی و ۸۰ هزار نیروی ذخیره دارند، به کمک‌های مالی و لجستیکی وسیعی نیاز داشته‌اند که عمدتاً از طریق ترکیه تأمین شده است.
تاجیک تصریح کرد: به نظر می‌رسد که این نشست دیگر کارکردی نداشته باشد، به‌ویژه که هدف اصلی آن هماهنگی برای مصالحه بین حکومت سوریه و گروه‌های مخالف بوده است، در حالی که اکنون بشار اسد از صحنه خارج شده است.
وی همچنین تأکید کرد: باید منتظر ماند و دید که تحولات آتی سوریه چگونه پیش خواهد رفت و آیا سازوکار جدیدی برای مدیریت بحران در این کشور ایجاد خواهد شد یا خیر.
در شرایط فعلی نمی‌توان سناریوی محتملی برای سوریه ارائه داد
این دیپلمات پیشین کشورمان با اشاره به وضعیت پیچیده و مبهم سوریه، اظهار داشت که در حال حاضر امکان تدوین سناریوی محتمل برای آینده این کشور وجود ندارد.
تاجیک در این خصوص گفت: وضعیت سوریه به شدت تیره و تار و ناپایدار است. شرایط این کشور به گونه‌ای است که می‌توان آن را ژله‌ای و لرزان توصیف کرد. با وجود تعدد بازیگران داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی، پیش‌بینی مسیر آینده سوریه بسیار دشوار است.
وی با تأکید بر پیچیدگی وضعیت سوریه افزود: برای تحلیل دقیق وضعیت باید تمام بازیگران دخیل، اعم از نیروهای داخلی، کشورهای همسایه و قدرت‌های جهانی، در نظر گرفته شوند. اما ایجاد یک ماتریس که نحوه تعامل این بازیگران را نشان دهد، در شرایط فعلی امکان‌پذیر نیست. هر یک از این طرف‌ها منافع و نقش خاص خود را دارند که تأثیر زیادی بر روند تحولات سوریه می‌گذارد.
این کارشناس مسائل بین‌الملل خاطرنشان کرد: در حال حاضر نمی‌توان سناریوی مشخصی را به‌عنوان سناریوی محتمل برای سوریه ارائه داد. ممکن است سناریوهای مختلفی ترسیم شوند، اما تحقق هر کدام از این سناریوها بستگی به بازی و تصمیمات هر یک از ذی‌نفعان دارد. شرایط کنونی خاورمیانه نیز که منطقه‌ای ملتهب و آبستن حوادث پیش‌بینی‌ناپذیر است، پیش‌بینی آینده را دشوارتر کرده است.
وی در ادامه به اهمیت نحوه مدیریت نیروهای حاضر در سوریه پرداخت و گفت: چگونگی تعامل، تحمل و تقسیم قدرت بین نیروهای موجود در سوریه از عوامل کلیدی است که در شکل‌گیری آینده این کشور نقش دارد. اما ما همچنان در مرحله امنیتی هستیم و تا زمانی که ثبات و امنیت در سوریه برقرار نشود و یک دولت قانونی شکل نگیرد که مورد پذیرش همه طرف‌ها باشد، امکان آغاز فرآیندهای سیاسی و تقسیم قدرت وجود نخواهد داشت.
تاجیک تأکید کرد: تنها پس از تحقق امنیت و ثبات است که می‌توان با در نظر گرفتن نقش و جایگاه هر یک از بازیگران در صحنه سوریه، سناریوی محتملی برای آینده این کشور ارائه داد.
محور مقاومت؛ تفکری انعطاف‌پذیر با قابلیت بازآفرینی در شرایط جدید
این دیپلمات پیشین کشورمان با اشاره به آینده محور مقاومت اظهار داشت: محور مقاومت در حقیقت چیزی فراتر از یک ساختار سازمانی یا نهاد حقوقی است؛ این محور یک اندیشه، تفکر، و خودباوری است که می‌تواند در قالب‌های متنوع و سازمان‌های مختلف تجلی پیدا کند. اگرچه ممکن است در حال حاضر سازمان‌هایی مشخص وجود داشته باشند که نمایانگر این تفکر باشند، اما اصل مقاومت، نماد خودباوری مردمی در برابر ظلم، اشغال و چپاول منابع و منافع یک کشور است.
وی گفت: در صورتی که مسیرهای پشتیبانی یا لجستیک یک سازمان قطع شود، طبیعی است که مشکلاتی ایجاد شود. این موضوع حتی در مورد کوچک‌ترین سازمان‌ها نیز صدق می‌کند، اما معنای این اتفاق مرگ یا پایان آن سازمان نیست. بلکه لازم است راهکارهای جدیدی برای تأمین منابع و بازتعریف روش‌ها و اهداف پیدا شود.
تاجیک با اشاره به تأثیر تحولات سوریه بر محور مقاومت، به‌ویژه حزب‌الله لبنان، بیان کرد: در مورد سوریه، بیشترین تأثیر مادی و ظاهری ممکن است بر حزب‌الله لبنان وارد شود. اما مسئله این است که آیا این سازمان همچنان باید همان رویکردها و بازی‌های پیشین را ادامه دهد یا نیاز به طراحی بازی‌های جدید و اتخاذ روش‌های نوین دارد؟ هر سازمانی باید متناسب با شرایط و تهدیدهای جدید به‌روزرسانی شود. لازم است با توجه به تغییرات شرایط مرزی، تهدیدها و تحولات منطقه‌ای، بازنگری جدی در رویکردها و منابع انجام گیرد.
این دیپلمات پیشین کشورمان در ادامه افزود: این روزها تصوری شایع شده که محور مقاومت را تنها در قالب یک سازمان صُلب و غیرقابل انعطاف می‌بیند. برخی معتقدند که با تغییر شرایط، این محور دیگر قادر به ادامه کار نیست. اگرچه تأثیر تغییرات بر گروه‌هایی نظیر حزب‌الله لبنان ممکن است بیشتر باشد، اما این موضوع می‌تواند فرصتی برای بازنگری و طراحی مجدد باشد.
وی تاکیدکرد: این بازنگری می‌تواند شامل بررسی روش‌ها، استفاده از منابع جدید، به‌کارگیری نیروهای تازه‌نفس، و بهره‌گیری از راهبردهای نوین باشد. در نهایت، هدف آن است که اهداف سازمانی مقاومت همچنان حفظ و محقق شوند، حتی در شرایطی که ساختارها و مسیرهای پیشین دیگر کارایی سابق را ندارند.
تاجیک در پایان خاطرنشان کرد: به عقیده من، محور مقاومت در مواجهه با تهدیدها، از انعطاف و توانایی طراحی مجدد برخوردار است. این امر به آن اجازه می‌دهد تا با بازی‌ها و روش‌های جدید، همچنان در مسیر اهداف خود حرکت کند و به عنوان یک تفکر زنده و پویا باقی بماند.