لزوم بازنگری در ساختار متمرکز علم و فناوری کشور/ اقتصاد علم و فناوری مردمی؛ شاه‌کلید پیشرفت کشور

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، در آستانه چهلمین سالگرد تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی، نخستین همایش ملی الگوی حکمرانی تمدنی علم و فناوری توسط ستاد علم و فناوری این شورا صبح امروز با حضور دکتر محمدرضا مخبردزفولی رئیس فرهنگستان علوم، دکتر ایمان افتخاری دبیر ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی و دکتر محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در محل فرهنگستان علوم آغاز به کار کرد و عصر امروز با سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به کار خود پایان داد.

حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه در در مراسم اختتامیه ایام فاطمیه و سالروز شهادت حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) را تسلیت گفت و از تمامی مجموعه‌ها و نهاد‌های برگزارکننده این همایش قدردانی کرد.

وی با اشاره به استقبال گسترده از این همایش، گفت: این همایش به‌عنوان شصتمین نشست علمی طی دو ماه اخیر برگزار شده و شامل ۲۸۸ مقاله دریافت‌شده و پذیرش ۱۶۰ مقاله بوده است. مقالات در ۹ پنل تخصصی با محوریت حکمرانی علم و فناوری ارائه شدند.

استاد خسروپناه با بیان اینکه چهل‌سالگی شورای عالی انقلاب فرهنگی فرصتی برای افزایش مشارکت نخبگان است، افزود: آنچه بیشتر از گذشت چهل سال از عمر این شورا اهمیت دارد، استفاده از این مناسبت برای تحقق اهداف علمی و فرهنگی مهم است. ماندن در عناوین ارزشی ندارد؛ باید برای دستیابی به حقایق از آنها عبور کرد.

حکمی‌سازی علم و فناوری

وی سه پیشنهاد اصلی با عناوین حکمی‌سازی علم و فناوری، نخبه‌گرایی در حکمرانی علم و فناوری و مردم‌محور بودن اقتصاد علم و فناوری مطرح کرد و گفت: حکمی‌سازی علم و فناوری یعنی علم و فناوری مبتنی بر حکمت قرآنی باشد؛ بهره‌گیری از چهار عقل نظری (درک هست‌ها و نیست‌ها)، عملی (تشخیص باید‌ها و نبایدها)، معاش (تدبیر و برنامه‌ریزی) و معاد (آینده‌نگری و آخرت‌اندیشی) است. نتیجه این چهار عقل، دستاورد‌هایی همچون معرفت، فضیلت و عدالت، معیشت، و سعادت است که مجموعاً حکمت را شکل می‌دهد. علم و فناوری باید علاوه بر عقل نظری، عقل عملی و تدبیر عقل معاش را در نظر بگیرد؛ آن هم عقلی که آخرت‌اندیش و سعادت‌محور باشد، نه رویکردی سکولار.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان کرد: چالش فعلی در دانشگاه‌ها، ضعف در پیاده‌سازی صحیح مسیر توسعه سطوح فناوری (TRL) است. ایده‌ها به نظریه تبدیل نمی‌شوند، نظریه‌ها به فناوری نمی‌رسند، و فناوری به صنعت راه نمی‌یابد. دلیل این مسئله، نبود حکمی‌سازی علم و فناوری است.
نخبه‌گرایی در حکمرانی علم و فناوری

استاد خسروپناه اضافه کرد: حکمرانی علم و فناوری شامل اولویت‌شناسی، سیاست‌گذاری، کانون‌مند‌سازی، ساختارسازی، تنظیم‌گری، و نظارت و ارزیابی علم و فناوری است. این فرآیند باید با مشارکت نخبگان انجام شود، نه دستگاه‌های حکومتی. مقام معظم رهبری نیز بر تسهیل‌گری تأکید دارند، نه حکومتی‌کردن علم و فناوری. حکمرانی علم و فناوری توسط نخبگان، از دانشگاه‌هایی، چون دانشگاه تهران و دانشگاه شهید چمران اهواز تا دیگر مراکز علمی، باید انجام شود. حکومتی‌شدن علم و فناوری باعث محدودیت آن می‌شود.

مردم‌محور بودن اقتصاد علم و فناوری

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: اقتصاد علم و فناوری باید به‌گونه‌ای طراحی شود که از ظرفیت‌های مردمی بهره بگیرد. این رویکرد ضمن تقویت اقتصاد دانش‌بنیان، جامعه را نیز به سمت مشارکت بیشتر در پیشرفت علمی سوق می‌دهد.

وی افزود: این سه محور، در صورت جدی گرفتن، می‌تواند بسیاری از مشکلات اقتصادی و فرهنگی کشور را حل کند. امیدوارم با اتکای به حکمت قرآنی و استفاده از ظرفیت‌های نخبگان، شاهد تحقق اهداف بلند علم و فناوری باشیم.

قوای سه‌گانه و وزارت علوم باید نقش تسهیل‌گر داشته باشند

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه قوای سه‌گانه و وزارت علوم باید نقش تسهیل‌گر داشته باشند، اضافه کرد: مثلاً شاخص‌هایی تعیین کنند، نظیر شاخص آمایش سرزمین، و سپس استان‌ها را برای تشخیص نیاز‌های آموزشی و پژوهشی خود توانمند سازند. استان کرمان یا هر استان دیگری باید بتواند تشخیص دهد که چه رشته‌ای ایجاد یا حذف شود. اما در وضعیت کنونی، نه اختیار ایجاد رشته جدید دارد و نه امکان حذف رشته‌های غیرضروری، زیرا این تصمیمات به شورایی واگذار شده که از مرکز کشور کنترل می‌شود.

استاد خسروپناه بیان کرد: چند سال پیش، از من دعوت شد تا در شورای گسترش حضور پیدا کنم. هدفم ایجاد رشته دکترای خوشنویسی در دانشگاه بود. امروز در حوزه هنر، تنها دو رشته دکترای پژوهش هنر و فلسفه هنر وجود دارد. لیسانس موسیقی ایرانی و فوق‌لیسانس موسیقی داریم، اما دکترای موسیقی، صنایع دستی، هنر‌های تجسمی، هنر‌های نمایشی و خوشنویسی نداریم. این در حالی است که دانشجویان برای گرفتن دکترای خوشنویسی به ترکیه می‌روند، در حالی که خوشنویسی متعلق به فرهنگ و هنر ماست. با اینکه در حوزه فلسفی هنر آثار معتبر دارم، نتوانستم اعضای شورا را قانع کنم که وجود دکترای خوشنویسی ضروری است. اگر اختیار تصمیم‌گیری به دانشگاه هنر سپرده می‌شد، این دانشگاه با دانش و تخصص خود به‌راحتی می‌توانست دکترای خوشنویسی را ایجاد کند.

نخبگان کشور مشارکت جدی در حکمرانی علمی و فناورانه ندارند

وی با اشاره به موضوع سخنرانی خود با عنوان «نخبه‌گرایی در حکمرانی علم و فناوری» گفت: متأسفانه نخبگان کشور ابزار‌های لازم برای مشارکت جدی در حکمرانی علمی و فناورانه را ندارند. به عنوان مثال، در زمان تدوین نقشه جامع علمی کشور، تنها ۴۰۰ تا ۵۰۰ نفر از نخبگان (عمدتاً از تهران) مشارکت داشتند. اگر در بازنگری این نقشه، بیش از هزار نفر نخبه از سراسر کشور مشارکت نکنند، همان مشکلات تکرار خواهد شد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان کرد: برای مقایسه، در تدوین سند صنایع دستی، ۱۴۰۰ نفر از هنرمندان و ذی‌نفعان صنایع دستی در سراسر کشور مشارکت داشتند. چرا نمی‌توان برای بازنگری نقشه جامع علمی کشور ۵۰۰۰ یا ۶۰۰۰ نفر نخبه را درگیر کرد؟ بدون این مشارکت، حکمرانی علمی نخبه‌گرا محقق نخواهد شد. ما برای اصلاح این وضعیت، هیئت‌های اندیشه‌ورز استانی ایجاد کردیم. با این حال، از ۳۱ استان کشور، تنها ۱۷ تا ۱۸ استان مشارکت داشتند. باید بستری فراهم شود که خود نخبگان نیز انگیزه ورود به میدان را پیدا کنند.

استاد خسروپناه گفت: در سوره بقره آمده است: “یُؤْتِی الْحِکْمَةَ مَن یَشَاءُ وَمَن یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْرًا کَثِیرًا وَمَا یَذَّکَّرُ إِلَّا أُوْلُوا الْأَلْبَابِ. ” نخبگان کشور همان «اولوالالباب» هستند. اینجا تفاوت بین عقل و لب (لبّ‌الباب) اهمیت پیدا می‌کند؛ زیرا این افراد باید در حکمرانی علم و فناوری نقش ایفا کنند.

وی اضافه کرد: به مردم اجازه دهید که اقتصاد را در دست گیرند و علم و فناوری را به اقتصاد تبدیل کنند. همین دانشگاه آزاد را در نظر بگیرید؛ ببینید چقدر به آن انتقاد می‌شود. اگر این دانشگاه تعطیل شود، بسیاری از مقالات و مجلات علمی آن هم متوقف می‌شود. رتبه علمی کشورمان که اکنون ۱۷ است، احتمالاً به ۳۵ یا ۳۶ سقوط می‌کند. چرا این‌قدر به دانشگاه آزاد فشار وارد می‌کنیم؟ هر دولتی که روی کار می‌آید، این دانشگاه را رقیب خود می‌داند. اجازه دهید کار کند، البته با نظارت صحیح و منطقی. اگر مشکلی وجود دارد، آن را اصلاح کنید، اما از ریشه این مجموعه را تخریب نکنید.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان کرد: همچنین، برخی سرمایه‌گذاران بخش غیر دولتی اقدام به تأسیس دانشگاه‌های غیرانتفاعی کرده‌اند. اگر زمین یا تسهیلاتی از دولت گرفته‌اند، باید شفاف‌سازی شود، اما آنهایی که با سرمایه شخصی خود فعالیت می‌کنند، باید حمایت شوند. نظارت کنید تا مدارک بی‌کیفیت صادر نشود و دانشگاه‌ها معتبر شوند، اما اجازه دهید این مؤسسات ادامه کار دهند. متأسفانه ضوابطی وضع کرده‌ایم که مانع از حضور فعالان مردمی در عرصه علم و فناوری می‌شود.

وی ادامه داد: اقتصاد علم و فناوری اگر مردمی باشد، بسیاری از مشکلات اقتصادی و اشتغال کشور حل می‌شود. این مسئله هیچ ارتباطی به تحریم‌ها ندارد؛ بلکه به تدبیر و مدیریت ما بستگی دارد. باید به مردمی که انقلاب کردند و نخبگانی که علم را تا این مرحله رساندند، میدان داد. اگر این کار را نکنیم، چرخه پژوهش، دانش‌بنیان، فناوری و صنعتی شدن تکمیل نمی‌شود.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: خوشبختانه شورای عالی انقلاب فرهنگی تصمیم گرفته از نخبگان کشور استفاده کند. دانشگاه‌های کشور باید در این فرآیند مشارکت کنند و در حکمرانی، پیشرفت علم و فناوری، و اقتصادی کردن آن نقش داشته باشند. از شما می‌خواهم که دیده‌بان شورا باشید و نخبگان را به میدان دعوت کنید.

وی افزود: ما به دنبال آن هستیم که هیئت‌های اندیشه‌ورزی در سراسر کشور در زمینه‌های علم و فناوری، تعلیم و تربیت، فرهنگی، اجتماعی، و همچنین خانواده و زنان شکل گیرد. هر مصوبه‌ای که قرار است در شورا تصویب شود، ابتدا باید از نخبگان نظرخواهی شود. تصمیم‌سازی باید با مشارکت حداکثری نخبگان انجام شود و سپس تصمیم‌گیری در شورا صورت گیرد. هدف اصلی این است که با مشارکت نخبگان و مردم، علم و فناوری به ابزاری برای پیشرفت اقتصادی کشور تبدیل شود.