فروزان آصف نخعی: دکتر هادی خانیکی، عضو هیئت‌علمی ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، گفت که «نه فقط بین جامعه و نظام حکمرانی که حتی درون نظام حکمرانی هم اشتراک نظری درباره فرصت یا تهدید بودن اینترنت وجود ندارد.»
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، این استاد دانشگاه که به مناسبت «روز جهانی اینترنت»، نشست «کارزارهای مطالبه رفع فیلترینگ» در کافه‌رویداد کارزار با حضور کنشگران اینترنت، فعالان رسانه‌ای، جامعه‌شناسان، رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت ارتباطات و استادان هیئت علمی دانشگاه برگزار شد، «قدم اول را برای رفع مشکلات اینترنت، «هم‌مسئله‌گی»» دانست و گفت: «اگر بخواهیم به این سمت برویم، نمی‌توانیم مسئله را صرفاً از جنبه سیاسی ببینیم؛ چراکه در ایران هر مسئله‌ای سیاسی بشود، هزینه حل آن خیلی بالا می‌رود.»
خانیکی سپس به طرح چند سوال مهم پرداخت و گفت: «شاید بشود گفت مساله اصلی، مساله ای تحت عنوان عنوان هم مسالگی است. به این معنا که آیا ما فهم مشترکی از اینترنت، فیلترینگ، و نوع استفاده از این ظرفیت داریم؟ آیا اینترنت فرصت است یا تهدید؟ می توان گفت که اشتراک نظری در سطح ملی، نه تنها میان جامعه و نظام حکمرانی بلکه در درون خود نظام حکمرانی در باره اینترنت و دیگر مسایل اصلی وجود ندارد.»
خانیکی سپس به مصادیق نبود اتفاق نظر در حوزه های دیگر، از جمله در حوزه بوروکراسی کشور در باره آب پرداخت و گفت: «زمانی در انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات، در اوایل آقای دولت روحانی حدود ۱۰ سال پیش، به این نتیجه رسیده بودیم که مساله آب در ایران بسیار جدی است، در تبلیغات مطرح می شد که شهروندان شیرهای آب را خوب ببندند تا چکه نکند. بعدها متوجه شدند که کل مصرف آب آشامیدنی حدود ۷ درصد مصرف آب است. ۹۳ درصد آب در حوزه کشاورزی مصرف می شود. آب کشاورزی دارای ابعاد گوناگونی در حوزه توسعه و توسعه کشت کم آب بر، و برآب بر، و امثال این ها است.»
او افزود: «سه نهاد مدنی انجمن مطالعات فرهنگی، انجمن جامعه شناسی ایران، و اندیشکده تدبیران، و مهندسان وزارت نیرو که در حوزه آب خوب کار کرده بودند، کنار هم قرار گرفتند، قرار شد در دولت با مرکز بررسی های استراتژیک، که رئیس آن آقای دکتر آشنا بود، و در حوزه ارتباطات تخصص دارند، و معاون ایشان آقای محمد فاضلی، که جامعه شناس هستند، در این باره گفت و گو کنیم. حدود ۱۷ نشست با این دوستان برگزار شد، دکتر قانعی راد مسئول انجمن جامعه شناسی و بنده هم که مسئول انجمن مطالعات فرهنگی بودم از منظر های مختلف زیست محیطی، طبیعی، کشاورزی و … موضوع را بررسی کردیم.»
مکانیزم حل اختلاف در کشور وجود ندارد
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه سپس عدم هماهنگی و درگیری نهادی میان نهادهای مسئول گفت: «ابتدا فکر می کردیم در برابر ما (نهادهای مدنی)، دولت قرار دارد و می خواهیم با آن گفت و گو کنیم. اما این سوال پیش آمد که با کجای دولت باید گفت و گو کنیم؟ زیرا آن جا متوجه شدیم وزارت کشاورزی می گوید این بحث به سازمان محیط مرتبط نیست، دیگری می گوید به شهرداری مرتبط نیست، دیگر می گفت اگر وزارت نیرویی ها در جلسه شرکت کنند، ما نمی آییم، دیگری می گفت اگر محیط زیست باشد ما نمی آییم، و … در این جا متوجه شدیم که مساله بزرگتری مبنی بر این که مکانیزم های حل اختلاف برای حل مسایل کشور وجود ندارد. مکانیسم حل اختلاف چیست؟ برفرض اختلاف نظر ها را می توان با شتاب فن آوری حل کرد، همچنین می توانید بگوید که به قول کنت گولدینگ، ما در عصر شتابندگی تاریخ به سر می بریم. اگر ۳۹ سال طول کشید که در جهان ۵۰ میلیون نفر از رادیو استفاده کنند، ۱۳ سال به طول انجامید که ۵۰ میلیون نفر از تلویزیون و ۴ سال هم به طول انجامید که ۵۰ میلیون نفر از اینترنت استفاده کردند. این آماری مربوط به تا ۲۰ سال گذشته است. اکنون شاهد شتاب خیلی بیشتری هستیم.»
خانیکی سپس به طرح این سوال پرداخت که «نسبت به این فناوری یعنی اینترنت که با شتاب در حال تغییر است، هراس ایجاد کنیم نتیجه بهتری حاصل می شود یا هراس ایجاد نکنیم؟» او در پاسخ به سوال خود گفت: «مطالعات بنده در ایران نشان داد، در جاهایی، ایجاد هراس، نتیجه معکوس به همراه دارد. یعنی زمانی که می گویید آب دارد به پایان می رسد، مصرف آب بالا می رود. زیرا شخص با خود می گوید حالا که به آخرش رسیده است، من چرا مصرف نکنم.»
خانیکی سپس ارتباط بین فرهنگ و تکنولوژی را «در سه رویکرد شناخته شده ۱- شیفتگی، ۲-ایستادگی، ۳-انطباق فعال و یا موثر و یا مناسب» تقسیم بندی کرد و گفت: «معتقدم قدم اول هم مسالگی است، و امروز هم که از وفاق صحبت می کنیم، آن را به انتخاب فلان مسئول، متنازل نمی کنم. بلکه در برابر پلتفرم و یا رویکرد منازعه یا ستیز، روی مساله ایران و حرکت به سمت وفاق و همبستگی تاکید می کنم. اگر بخواهیم به سمت وفاق برویم، آیا تنها با تکیه به سیاستگذاری می توانیم چنین رویکردی را اتخاذ کنیم؟»
مقاومت در برابر ورود رسانه های جدید در ایران در دهه ۲۰
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی سپس به شیوه کنترل رادیو ناشی از هراس نسبت به آن در دهه ۲۰ شمسی در ایران اشاره کرد و گفت: «ببینید در سال ۱۳۱۸ رادیو وارد کشور شد. مطلبی در روزنامه ترقی، شماره ۲۶ در ۴ آذر ۱۳۲۵ خبر صدور مجوز برای استفاده از رادیو را منتشر کرده است.تیتر خبر این است که «برای نصب آنتن و استفاده از رادیو، باید جواز گرفت.» دولت در آن زمان ایدئولژیک نبود، ولی این قانون را دولت وقت در هیات وزیران، به تصویب رسانده است. ذیل این تیتر آمده است: «بر طبق مقررات ماده ۴ تصویبنامه شماره ۳۸۱۷ هیات وزیران برای نصب آنتن، و استفاده از هر قسم دستگاه های گیرنده رادیو، باید قبلا اجازه شهربانی کل را تحصیل نمود، و پس از آن اجازه نیز از وزارت پست و تلگراف و تلفون برای شرایط فنی در دست داشت، علیهذا اشخاصی که قصد دارند، از رادیوی گیرنده استفاده کنند، باید قبلا به شهربانی مراجعه و پس از انجام تشریفات مقرر، پروانه نصب، اخذ نمایند.» در ادامه تهدید هم کرده است. »»
او افزود: «بعد از این که رادیو ترانزیستوری وارد کشور، بحث مجوز هم منتفی شد. سپس همین برخورد را در باره ویدئو انجام داده ایم. ویدئو از منظر رسانه ای، رسانه یاغی نام دارد. زیرا هیچ کسی قادر نیست بر روی آن سیاستگذاری کند. همین محدودیت ها بر روی دیش های ماهواره اعمال شد. موثر نبود. حالا به فیلترینگ رسیده ایم. بنابراین اگر یک مطالعه تاریخی انجام بدهیم، موضوع آشکار است. توصیه ام این است که به گونه ای از این موضوع سیاست زدایی بکنید. زیرا در ایران هر مساله ای که سیاسی شود، هزینه حل آن بسیار افزایش می یابد. ولی نگاه تاریخی ، در کنار نگاه تطبیقی و این که بر اساس تجارب جهانی در کشورهای دیگر مثل مالزی، ترکیه، هند، چین در این زمینه چه کرده اند و کدام یک به ما شباهیت دارند، به ما کمک بزرگی می کند. و در نهایت این که مساله ما چیست؟ زمانی که مساله را به درستی تشخیص دادیم، حتما آن راه حل و راهبرد میانه پاسخگو خواهد بود. به عبارت دیگر انطباق فعال به معنای آن است که به موقع تصمیم گیری بکنیم تا هزینه کار افزایش نیابد.»
خانیکی سپس به نگاه مخالفان برداشتن فیلترینگ اشاره کرد و گفت: «نکته آن است که باید ببینیم طرف مقابل آیا فکر می کند اگر فیلترینگ باشد، ما امنیت روانی بیشتری پیدا می کنیم؟ از نظر اخلاقی جامعه رشد می کند؟ بعد با بررسی این سوال ها می توانیم مشاهده کنیم در کدامیک از دو جامعه آزاد یا جامعه بسته و محدود، رشد اخلاقی رخ می دهد؟ شاخص های جامعه امن به ویژه از منظر روح و روان، باید تحت بررسی قرار بگیرد که دارای چه شاخص هایی است. و دانشجویان و متخصصان رشته رسانه و ارتباطات حتما باید به آن بپردازند.»
گزارش تحقیقاتی ایسپا در باره وضعیت دانشجویان و دانشگاه ها
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: «دو هفته پیش ایسپا گزارشی را در باره وضعیت دانشگاه ها و دانشجویان در ۹۱ دانشگاه دولتی منتشر کرد. جالب است بدانیم که بیشتر اوقات فراغت دانشجویان با ۲۳۳ دقیقه در روز، به گذراندن در شبکه های اجتماعی اختصاص دارد. بنابراین با این وضعیت اینترنت، اعصاب دانشجویان به دلیل عدم وضعیت اینترنت و فیلترشکنان، تحلیل رفته، نتیجه این که بالای ۴۴ درصد از این دانشجویان در روز با اضطراب و دلهره زندگی می کنند. می توانیم پیش بینی کنیم جوانی که با اضطراب و دلهره زندگی می کند، از توی آن ، بی اعتمادی به حاکمیت و مردم، مهاجرت و … بیرون می آید. در نتیجه ما در این باره باید به توافق دست بیابیم، و متوجه شویم که با یک جامعه متفاوت و متکثر با ماهای کوچک سروکار داریم. آن وقت است که به نقطه انطباق و انتخاب فعال وارد شده و نزدیک می شویم .»
پیشران های جامعه
خانیکی در ادامه به «پیشران های تغییر در جامعه » اشاره کرد و گفت: «جوامع جدید، و از جمله ایران را می توان از نظر تاثیرگذاری پیشران ها به سه دسته طبقه بندی کرد:
دسته نخست تکنونولوژی است. هوش مصنوعی به جایی رسیده که افسانه و تخیل را به واقعیت تبدیل کرده است. این همان پیشران شتاب تاریخ است. اما این پیشران فقط تهدید آن هم برای ایران تولید نمی کند، بلکه تهدیدها جهانی است و بیشتر از آن فرصت ایجاد می کند. پیشران دوم پیشران فرهنگ و محتوا است. ایران دارای ظرفیت فرهنگی و قادر بوده مهاجمان را به رنگ و بوی خودش درآورد از جمله مغول، و غزنویان را در خودش حل کرده است. غزنویان به ایران آمدند تا آن را اشغال کنند، اما از توی آن فردوسی بیرون آمد. چرا فکر نمی کنیم از درون فضای آزاد و البته قاعده مند مجازی فرهنگ ما رشد خواهد کرد؟ چرا فکر می کنیم این مشکل تکنولوژی است که باید مساله را حل بکند؟ به نظر من پاسخ به این سوال ها را باید از فرهنگ بگیریم.»
این استاد دانشگاه در ادامه با تاکید بر این که «با این محدودیت ها، چرا باید زبان فارسی رشد کند؟ چه به سر دانشگاه ها، اقتصاد، نخبگان ما می آید؟» به پیشران سوم اشاره کرد و گفت: «در پیشران سوم، توجه ام به شما به عنوان طراح مطالبات، حقوق، و افزایش آگاهی است، از این رو در این جا یک قاعده ارتباطی قابل مطرح شدن است. تحقیقاتی لرنر در شش کشور خاورمیانه آن هم زمانی که شبکه ها و رسانه های مجازی وجود ندارند، دارای اهمیت است. مثل عالی رسانه برای لرنر، رادیو، و تلویزیون است. نظر اول لرنر این است که برای مدرن شدن جوامع، رسانه ها باید مطالبات مدرن را مطرح کنند، اما بعدها لرنر نظر خود را نقد می کند: بعد از گذشت ۱۰ سال، لرنر نظر خودش را بررسی و مطرح کرد که انقلاب توقعات فزاینده، به انقلاب سرخوردگی های فزاینده منجر می شود. از این رو در چنین جوامعی، جامعه به سمت مدرنیته نه تنها پیش نمی رود، بلکه دچار پسرفت شدید هم می شود. در تاریخ معاصر، افغانستان بسیار از کشور ایران جلوتر بوده ، از جمله نظام دانشگاهی از جمله دانشگاه کابل از دانشگاه تهران زودتر تاسیس شده است، ولی این به آن معناست که اگر به چگونگی تحقق توسعه توجه نکنیم، می تواند روندها دچار برگشت شده، و روندهای توسعه روندهای برگشت پذیری هستند.»
خانیکی در ادامه گفت:« لرنر سپس به نتیجه ای می رسد که سخن آخر من است. آن این است که می گوید کار رسانه ها، کمپین ها، ان جی اوها، نهادهای مدنی و کار بخش خصوصی این است که در برابر این که چه می خواهند، چگونه بخواهند را نیز مطرح می کند. از نظر من طرح چگونگی خواستن نیز جزو منطق گفت و گویی است. شما ممکن است برای این سخن کلی من، مصداق های دیگری پیدا کنید، ولی الآن اگر نقطه اول را می خواهید مطرح بکنید، که هم مسالگی در نقطه عزیمت این است، که به نظر من فهم جامع، و فهم مشترکی از مساله اینترنت ، ظرفیت های اینترنت، از مصائب و مسایل فیلترینگ و امثال این ها وجود ندارد، این فهم مشترک را باید بالا ببریم. سطوح آن مشخص است. یک سطح آن حاکمیت است که عجم اوغلو برای همین برنده جایزه نوبل شد، توانمند کردن حکومت است، یک سطح بحث او نخبگان و گروه های مرجع است، یک سطح دیگر جامعه مدنی و به تبع آن جامعه است.
۲۱۶۲۱۶