گذری بر فراز و نشیب پرتاب ماهواره در دولت‌های مختلف / فرق می‌کند چه کسی رئیس جمهور شود
به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، صنعت فضایی، که شامل تحقیق، توسعه، ساخت و پرتاب فضاپیما و ماهواره می‌شود، نقشی حیاتی در دنیای امروز ایفا می‌کند. این صنعت نه تنها به ما امکان می‌دهد تا به اکتشافات شگفت‌انگیزی در اعماق فضا دست بزنیم، بلکه فواید بی‌شماری برای زندگی روزمره ما نیز به ارمغان می‌آورد. در
به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، صنعت فضایی، که شامل تحقیق، توسعه، ساخت و پرتاب فضاپیما و ماهواره می‌شود، نقشی حیاتی در دنیای امروز ایفا می‌کند. این صنعت نه تنها به ما امکان می‌دهد تا به اکتشافات شگفت‌انگیزی در اعماق فضا دست بزنیم، بلکه فواید بی‌شماری برای زندگی روزمره ما نیز به ارمغان می‌آورد.
در ادامه تاریخچه دستاورد کشورمان در حوزه پرتاب ماهواره از اوایل انقلابتا امروز را بررسی می‌کنیم.
داستان پرتاب نخستین ماهواره به فضا در کشور به ۱۳۵۶ خورشیدی بر می‌گردد که متخصصان این حوزه با گذراندن دوره‌های مختلف تصمیم به اجرای آن گرفتند، اما این طرح پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا ۱۳۶۵ خورشیدی متوقف ماند. در این سال‌ها با وجود تحریم‌های اقتصادی ایران موفق شد سه مدار را برای سه ماهواره خود رزرو کند.
بر پایه برنامه چهارم توسعه، ایران باید سالیانه یک ماهواره به فضا پرتاب می‌کرد که در سال ۹۷ سه نقطه مداری بین‌المللی ۲۶، ۳۴ و ۴۷ درجه شرقی در اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) به نام ایران ثبت شده است.
قرار بود سه ماهواره «زهره، سینا و مصباح» در ۲ سال اول برنامه چهارم توسعه در مدار قرار بگیرند، اما هر کدام از این ماهواره‌ها به سرنوشتی خاص دچار شدند و فرایند پرتاب آن‌ها در زمان‌های خاص متوقف شد.
زهره ماهواره‌ای که هرگز به هوا پرتاب نشد
موضوع پرتاب ماهواره زهره در سال ۱۳۵۶ خورشیدی آغاز و در دوره‌ای بعد از انقلاب متوقف شد که دوباره بحث پرتاب آن در دهه ۷۰ خورشیدی مطرح شد. زهره ماهواره‌ای مخابراتی محسوب می‌شد که قرار بر این بود با همکاری روسیه به فضا پرتاب شود. با پرتاب زهره توانایی قابلیت ارایه خدمات در زمینه ارتباطات تلفن، نمابر، ارتباطات داده و پخش رادیو و تلویزیونی در تمام نقاط ایران فراهم و همچنین ایران از پرداخت اجاره ترانسپوندر برای تامین ارتباطات محلی بی‌نیاز می‌شد، اما زهره هرگز به فضا پرتاب نشد و این بی نیازی‌ها هرگز به دست نیامد.
آرام گرفتن ماهواره سینا در فضا
ماهواره سینا در آبان ۱۳۸۴ خورشیدی وارد فضا و با پرتاب سینا به فضا ایران جزو چهل و سومین کشور صاحب ماهواره در جهان شد. ماهواره سینا نخستین ماهواره ایرانی به شمار می‌رود که با کمک شرکت‌های روسی و مشارکت کارشناسانی از شرکت صنایع صاایران، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مؤسسه مهندسی نقشه برداری ساخته شد. سینا ماهواره‌ای مطالعاتی- تحقیقاتی بود که در بررسی منابع زیرزمینی و عواقب ناشی از حوادث غیرمترقبه به کار می‌رود.
مصباح ماهواره‌ای پرحاشیه
در ۱۳۷۶ خورشیدی موافقتنامه‌ای برای ساخت ماهواره مصباح میان وزارت علوم و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به امضا رسید و پس از آن ساخت نمونه آزمایشگاهی آغاز شد و در یک حرکت مشترک و با هدف ایجاد فناوری ماهواره و نیروی انسانی متخصص در زمینه این فناوری در کشور، طرح ماهواره مصباح را به اجرا درآمد و براساس موافقتنامه این ۲ وزارتخانه، مرکز تحقیقات مخابرات ایران و سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران، مسوول اجرای مشترک طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره مصباح در مدار ارتفاع پایین شد در خرداد ۱۳۸۰ خورشیدی مرحله ساخت نمونه آزمایشگاهی ماهواره به پایان رسید و همزمان اقدامات برای انجام دادن مراحل بعدی شامل ساخت نمونه مهندسی و نمونه فضایی آن آغاز شد.
این ماهواره گرچه هزینه‌ای بالغ بر ۱۰ میلیارد تومان متحمل شد و در طرح‌های تحقیقاتی از رقم بالایی برخوردار بود، ولی به واسطه این طرح ایران می‌توانست به جمع ۱۵ کشور جهان که صاحب دانش فنی برای ساخت و طراحی ماهواره هستند ملحق شود و این دستاوردی مهم برای کشور به حساب آید. در ۲۹ تیر ۱۳۸۴ خورشیدی نخستین جلسه شورای عالی فضایی رییس دولت هشتم با تاکید بر اهمیت توسعه و رشد منابع انسانی در بخش هوافضا، حضور فعال ایران را در فناوری فضایی گام مهم در جهت توسعه پایدار و اقتدار ملی دانست. سرانجام نخستین ماهواره ایرانی مصباح که به کمک ایتالیا ساخته شده بود در ۶ مرداد ۱۳۸۴ خورشیدی و در روز‌های نخست دولت نهم وارد ایران شد و در ۱۵ همان ماه با حضور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و وزیر علوم و تحقیقات و فناروی در مرکز تحقیقات مخابرات ایران پرده‌برداری شد، اما هرگز به فضا نرفت.
ماهواره امید پرتابی موفقیت آمیز
ماهواره امید، در ۱۳۸۷ خورشیدی به فضا پرتاب و دومین پرتاب ماهواره برسفیر با حمل نخستین ماهواره امید با موفقیت انجام شد و نام مبارک امام عصر (عج) را در فضا تصویر کرد. این ماهواره در هر ۲۴ ساعت، ۱۵ بار به دور زمین چرخیده و گزارش‌هایی سنجشی به ایستگاه‌های زمینی در ایران ارسال کرده است. ناسا نیز تأیید کرد که این پرتاب موفقیت‌آمیز بود. ماهواره امید از نوع ماهواره سبک است و به وسیله ماهواره بر سفیر ۲ در مدار قرار گرفت. این ماهواره با هدف برقراری ارتباطات متقابل ماهواره و ایستگاه زمینی، تعیین مشخصات مداری و دورسنجی مشخصات زیرسامانه‌ها، در مدار زمین قرار داده شده بود.
ماهواره نوید
این ماهواره نیز در ۱۳۹۰ خورشیدی به فضا پرتاب شد. تصویربرداری از زمین با وضوح تصویر ۷۵۰ متر و استفاده از صفحات خورشیدی برای تامین بخشی از برق ماهواره، ویژگی‌های اصلی این ماهواره است. پرتاب ماهواره نوید با استفاده از ماهواره بر «سفیر نوید» از کلاس «ماهواره بر سفیر ۱-B» که در سازمان هوا فضای وزارت دفاع توسعه یافته است، انجام گرفت. ماهواره ایرانی نوید ۵۰ کیلو گرم وزن دارد و برای تزریق در مداری با ارتفاع ۳۷۰ کیلومتر طراحی شده است که دارای طول عمر مداری ۲ ماهه بوده و هر شبانه روز ۶ بار از فراز ایران عبور می‌کند و در دید ایستگاه‌های زمینی قرار می‌گیرد. این ماهواره به وسیله دانشگاه علم صنعت طراحی شد که ماموریت سطح یک آن تصویر برداری از سطح زمین در طیف مرئی با قدرت تفکیک مناسب برای ماموریت محوله و ارسال تصاویر و اطلاعات پایشی سیستم در مدار LEO به ایستگاه‌های زمینی است.
ماهواره پیام
ماهواره ایرانی «پیام» در ۲۵ دی ۱۳۹۷ خورشیدی با ماهواره بر ایرانی «سیمرغ» به فضا پرتاب شد، اما بنا به اعلام «محمد جواد آذری جهرمی» وزیر ارتباطات، این پرتاب با موفقیت همراه نبود و ماهواره پیام در مدار قرار نگرفته است. طراحی ماهواره پیام از ۱۳۸۴ خورشیدی آغاز شد. این ماهواره با وزن ۱۰۰ کیلوگرم از سری میکرو ماهواره‌های توسعه فناوری فضایی بود که به منظور انجام مأموریت تصویربرداری طراحی و ساخته شده بود. ارتفاع مداری طراحی شده برای ماهواره پیام ۵۰۰ کیلومتر و با شیب مداری ۵۵ درجه و تصاویری با دقت ۴۵ متر ارسال می‌کرد و پیش بینی اولیه حاکی از این بود که حدود سه سال در مدار زمین باقی خواهد ماند. پیام سه مأموریت تصویربرداری، ذخیره و ارسال داده‌ها را برعهده داشت، اما این ماهواره در مدار فضا آرام نگرفت به طوری که وزیر ارتباطات در این باره در توییتی نوشت: «بامداد امروز (سه شنبه) با وزرای ICT دولت‌های هشتم تا دوازدهم به پایگاه فضایی امام خمینی (ره) رفتیم. ماهواره بر با طی دو مرحله موفق، در مرحله سوم به سرعت کافی نرسید و «پیام» در مدار آرام نگرفت.»
جهش فضایی صنعت فضایی در دولت سیزدهم
سند ۱۰ ساله فضایی (۱۴۰۱ تا ۱۴۱۰) در آخرین جلسه شورای عالی فضایی، مصوب شد و بر اساس آن هدف‌گذاری کشور در حوزه صنعت فضایی تبدیل‌شدن به یکی از کشورهای صادرکننده خدمات صنعت فضایی است.
این سند راه را در بازه‌های زمانی یک‌ساله، دوساله تا افق ۱۰ساله در حوزه‌های ساخت ماهواره، زیرساخت‌های فضایی، توسعه فناوری فضایی، پایگاه فضایی تا ماهواره در لایه‌های مختلف مشخص کرده است. تقسیم کار ملی از دیگر جنبه‌های این سند است و مقرر شده از تکرار اجرای پروژه‌ها و تحقیقات و موازی‌کاری جلوگیری شود.
سرآمدی در توسعه فناوری فضایی بومی در منطقه و افزایش بهره‌مندی شهروندان، کسب‌وکارها و دولت از خدمات و فناوری‌های فضا پایه به عنوان جزء جدایی‌ناپذیری از فعالیت‌های روزمره چشم‌انداز این سند تعریف شده و ماموریت‌هایی برای صنعت فضایی تعیین کرده است.
شکستن طلسم تعطیلی ۱۱ ساله شورای عالی فضایی اولین گام دولت سیزدهم برای تحقق اهداف این سند بوده است و بعد از آن با توسعه زیرساخت‌ها، توانست رکورد مداری پرتاب ماهواره تا مدار ۷۵۰ کیلومتر را با ماهواره «ثریا» بکشند.
دوازده پرتاب دولت آیت‌الله رئیسی، شهید جمهور به این شرح است:
| ردیف | ماهواره | ماهواره‌بر | زمان‌پرتاب |
|---|---|---|---|
| ۱ | ققنوس | سیمرغ | دی ۱۴۰۰ |
| ۲ | نور-۲ | قاصد | اسفند۱۴۰۰ |
| ۳ | ناهید-۱ | ذوالجناح | خرداد ۱۴۰۱ |
| ۴ | خیام | سایوز | مرداد ۱۴۰۱ |
| ۵ | پرتاب زیرمداری | قائم ۱۰۰ | مهر۱۴۰۱ |
| ۶ | پرتاب زیرمداری بلوک انتقال مداری سامان | آذر۱۴۰۱ | |
| ۷ | پرتاب تحقیقاتی فروند دوم ماهواره‌بر قائم ۱۰۰ | اسفند۱۴۰۱ | |
| ۸ | ماهواره نور ۳ | قاصد | مهر۱۴۰۲ |
| ۹ | پرتاب کپسول زیستی | سلمان | آذر۱۴۰۲ |
| ۱۰ | ثریا | قائم | دی۱۴۰۲ |
| ۱۱ | مهدا | سیمرغ | بهمن ۱۴۰۲ |
| ۱۲ | پارس-۱ | وستوچنی | اسفند۱۴۰۲ |