فروزان آصف نخعی: نهادمدنی چیست؟ به تعریف ویکی پدیا سازمان مردم نهاد (سمن) یا NGO (Non-Governmental Organization) سازمان‌های غیردولتی، مستقل و غیر انتفاعی هستند که بدون کنترل دولت فعالیت می‌کنند و اغلب توسط افراد یا گروه‌هایی از افراد با علایق و اهداف مشترک برای رسیدگی به مسائل اجتماعی، زیست محیطی یا بشردوستانه تشکیل می شوند. ویژگی سازمان های مردم نهاد، ایجاد سازماندهی برای یاری به دیگران نه این که فقیر باقی بمانند، بلکه توانمند شده و از سیطره فقر حال هرگونه فقر، رهایی یابند. از این منظر از نظر کورتون در اثرخودش در این باره، برای سازمان های مردم نهاد سه مرحله تکاملی یاد می کند:
« مرحله اول، نوع خاصی از سازمان مردم‌نهاد مبتنی بر امدادرسانی و رفاه شکل گرفت. مستقیماً به افراد ذی‌نفع خدمات امدادی ارائه می‌کرد. توزیع غذا، تأمین پناهگاه و ارائه خدمات بهداشتی نمونه‌هایی از خدمات این قبیل سازمان‌های مردم‌نهاد بود. در واقع سازمان مردم‌نهاد در این مرحله نیازهای روز افراد را تشخیص می‌دادند و به برآورده ساختن آنها می‌پرداختند.
در مرحله دوم از تکامل، سازمان‌های مردم‌نهاد از لحاظ وسعت و اندازه کوچکتر شده و به مجموعه‌های مستقل و خودکفایی محلی تبدیل شدند. سازمان‌های مردم‌نهاد در این مرحله از تکامل، امکانات جوامع محلی را گسترش دادند تا بتوانند با ‘اقدامات محلی مستقل’ نیازهای آنها را برآورده سازند.
کورتن مرحله سوم از تکامل و شکل‌گیری سازمان‌های مردم‌نهاد را ‘ توسعه نظام‌های پایدار’ می‌خواند. در این مرحله، سازمان‌های مردم‌نهاد می‌کوشند تغییراتی را در سیاست‌ها و مؤسسات در سطح داخلی، ملی و بین‌المللی به وجود آورند؛ آنها از نقش سابق خود که تأمین و ارائه خدمات عملیاتی بود، فاصله گرفته و نقش کاتالیزوری به عهده گرفتند. به‌تدریج این سازمان از «سازمان مردم‌نهاد امدادرسان» به «سازمان مردم‌نهاد توسعه و آبادانی» تغییر ماهیت داد.»
در ایران تعریف سازمان مردم نهاد در «آئین‌نامه اجرایی تأسیس و فعالیت سازمان‌های غیردولتی» (تصویب‌نامه شماره۲۷۸۶۲/ت۳۱۲۸۱هـ ۸/۵/۸۴ هیئت وزیران) تاکید می کند که: «سازمان غیردولتی به تشکل‌هایی گفته می‌شود که توسط گروهی از اشخاص حقیقی یا حقوقی غیردولتی به صورت داوطلبانه با رعایت مقررات مربوط تأسیس شده و دارای اهداف غیرانتفاعی و غیرسیاسی می‌باشد. موضوع فعالیت سازمان مشتمل بر یکی از موارد علمی، فرهنگی، اجتماعی، ورزشی، هنری، نیکوکاری و امورخیریه، بشردوستانه، امور زنان، آسیب دیدگان اجتماعی، حمایتی، بهداشت و درمان، توانبخشی، محیط زیست، عمران و آبادانی و نظایر آن، یا مجموعه‌ای از آنها می‌باشد.» اما همانطور که کورتون گفته است نقش نوین تشکل های مردم نهاد توسعه دهندگی کشور است. مردم می آموزند که در پناه خودسازماندهندگی و نهادمندی، آزادی از بند فقر و به ویژه فقر توانمندی را برطرف کرده خود ماهیگری قهار شوند. این چیزی است که کاسبان تحریم خواهان آن نیستند، از این رو راه نجات مردم و ایران رفتن به آموزش و توسعه فردی و اجتماعی حیات جمعی است.
ویژگی داوطلبانه و خودسازمان دهندگی، در این تعریف به معنای پذیرش ورود جامعه به حل مسایل خودش است. موضوعی که دکتر روح الله جلیلی در باره نقش سازمان های مردم نهاد می گوید که فیلم آن در کانال جرعه منتشر شد، و تلاش می کند به مهمترین وظایف حرکت داوطلبانه در سخنان خود اشاره کند.
او در سخنان تاکید می کند که اگر ان جی او یا سازمان های مردم نهاد دنبال کسب قدرت هستند و نه قدرت سیاسی، برای توانمند سازی دیگری است. او می گوید: « سازمان مردم نهاد اگر دنبال قدرت است، برای توانمندسازی دیگری است، برای مثال اگر ما ان جی اویی داریم که برای کودکان بازمانده از تحصیل فعالیت می کند، قصدش توانمند سازی آن کودکان است.»
روح الله جلیلی در ادامه به ابعاد مختلف حرکت داوطلبان اشاره کرد و گفت: « ما دوستانی داشتیم که می خواستند ان جی اویی برای فعالیت در بیمارستان ها ثبت کنند. عمده فعالیت شان هم مبتنی بر امداد رسانی به بیماران مستاصل بود. به این معنا که افراد این ان جی او به بیمارستان ها می رفتند و در بخش پذیرش می ایستادند و به آدم هایی که مستاصل بودند تلاش می کردند کمک کنند. به این معنا که بیمار اگر در شرایطی قرار دارد که تابلو را نمی تواند بخواند ، یا می خواند اما به دلیل بیماری نمی تواند خودش را جمع وجور کند و به طرف مقصد درست حرکت کند. وقتی از متصدی اطلاعات می پرسند که آزمایشگاه کجاست ، به شما چه می گوید خط قرمز را بگیر برو به آزمایشگاه می رسی. یعنی او شما را یک شی می بیند. اما مسئولان هدایت بیمار به بخش مشخص، روایت این آدم که کودکش، همسرش و خودش هم بیمار هستند، در این وضعیت آنچنان دیده نمی شود. فقط یک خط قرمز دیده می شود که افراد مراجعه کننده را به مقصد می رساند. اما متوجه نمی شود که این استیصال چقدر به جامعه هزینه وارد می کند و آن کسی که باید تحمل درد بکند ناچار است چه چیزهای دیگری را هم به پیش ببرد؟ لذا می خواستند ان جی اویی ثبت کنند تا به آدم هایی که استیصال دارند بگویند دستت را می گیرم و به هر بخش از بیمارستان که می خواهی بروی می رسانمت.»
او افزود:« این یک تلاش مهم برای دیگری و قدرتمندسازی او و همچنین منافع رساندن به دیگری است. دیگری که قادر نیست در حوزه کاری خودش کسب درآمد کند. و این فعالیتی است که ان جی اوها می توانند نقش موثر ایفا کنند به نحوی که به کسب و کارها توسعه داده و آن ها را پایدار کنند.»
روح الله جلیلی در ادامه با اشتباهی که در نام گذاری سمن ها صورت گرفته اشاره کرد و گفت:«در سال 1384 آیین نامه سازمان های مردم نهاد و سازمان های غیردولتی ابتدا طرح شدو بعد سازمان های مردم نهاد مطرح و ابلاغ شد. سال 1395 کلمه سازمان به تشکل های مردم نهاد تبدیل شد. ولی جالب این است که در گفت و گوها چون ان جی او را می خواستند برایش معادل فارسی پیدا کنند و مخفف سازمان های مردم نهاد به “سمن” تبدیل شده بود، با تغییر نام به تشکل های مردم نهاد، مخفف آن دیگر “تمن” تبدیل نشد و هنوز می گویند تشکل های مردم نهاد داخل پرانتز سمن. ولی می شود روی این موضوع بحث کرد که چرا از کلمه سازمان به کلمه تشکل گذر کردند که خودش بحث جدایی است» .
او همچنین به تعریف اش از تشکل های غیردولتی اشاره کرد: «اگر بخواهم تعریف خلاصه از سازمان های غیردولتی ارائه بدهم، گروه های رسمی، مستقل، جامعوی، داوطلبانه و مدنی از مردم که منافع مشترک را برای افراد غیرعضو فراهم می کنند. یعنی تلاششان برای این است که منافع مشترکی که وجود دارد به دست افرادی که ذیل گروه آن ها نیست برسد.»
او سپس به تفاوت اساسی میان انجمن ها و سمن ها اشاره کرد و گفت: «اگر انجمن جامعه شناسی به عنوان یک تشکل غیر دولتی مطرح است انجمن در راستای منافع اعضایش فعالیت می کند. یعنی ان ان جی او به مثابه فعالیت داوطلبانه ای که داریم اینجا بحث می کنیم نیست. در راستای منافع گروه های ذی نفع خودش دارد و زیرمجموعه هایی که عضوش هستند پیش می رود. ولی وقتی ما داریم از سمن ها و ان جی اوها حرف می زنیم در این بخش یک گام جلوتر می رویم. اعضاء مطرح نیستند اتفاقا غیرعضو مطرح است. شما وارد می شوید برای دیگری که هیچ نسبت مستقیمی در عضویت با شما ندارد. سازمان های مردم نهاد یا غیردولتی به عنوان یک بازیگر میانجی جامعه مدنی هستند که یک تفسیر پویایی آن ها را هدایت می کند این پایی به سمت دولت و پایی به سمت جامعه نیازمند تفسیر مکرر و داینامیک و پویا است به این معنا که سازمان های غیردولتی پیوندهای قدرت عمودی و شبکه های افقی تعامل مدنی را فراهم می کنند. »
بیشتر بخوانید:
216216