چرا کوری به جای بینایی؛ جرقه: دانش رابطه ها

بابای عزیز سلام
به طنز و طعنه نوشتی که «تجربه ی ایران آموخت که دودوتا هر چیز است، جز چهارتا». مرا برانگیختی تا برخی نکته‌های خموش در آن طنز و طعنه را برایت بگویم:
مدت‌ها است بحث بر این است که
۲+۲
سه جزء دارد: «دو تا ۲» و یک رابطه ی «+». 
از اینرو دو ۲ تا چهار تا نیست: «دو تا ۲ تا» است و یک «رابطه».
آن ها که فقط «چهار» تا «چیز» یا چهارتا «آدم» را می شمارند، دچار نوعی کوری اند: کوری دیدن انواع «رابطه»های بین چیزها و آدم ها؛ مثل «رابطه»ی بزرگی و کوچکی بین گردوها، بین رابطه ی دوستی، دشمنی یا بی احساسی بین «همسایه‌ها».
 
اساساً اگر « رابطه»ها دیده نشود و «چیزشماری» یا «سرشماری» شود، نوعی از کوری است، چون هر «چیز» در «رابطه» با «چیز»های دیگر «پدید آمد» و «هست»، وگرنه نمی‌بود و نیست می‌شود.

پس از جنگ جهانی دوم، به تدریج توجه به «ربط» و «ارتباط» (ربط دوسویه)، «زنجیره‌ی مراتب عمودی ربط‌ها»، «زنجیره افقی ربط‌ها» گسترش یافت . ده‌ها هزار پژوهش، مطالعه، گزارش و کتاب درباره‌ی «رابطه» نوشته شد. مثل رشته های مرسوم نیست که «موضوع» دارند و «روابط بین زیرموضوع‌ها» را می جویند؛ موضوع اش ربط است و «ربط بین ربط»ها- یعنی «ساختار»- را می جوید، برای هر چیز- البته اگر بتواند-، وگرنه در پی «ربط بین رفتار امروزه این مبحث مثل یک اقیانوس» می کوشد. پهن و ژرف است؛ هم فلسفه دارد، هم علم، هم مهندسی، هم کاربردها، هم وسایل و ابزار.

در چهل سال اخیر گاه در ساحل این اقیانوس بوده ام و گاه در آن، «سخنانی شنیده‌ام که مپرس …. لبِ لعلی گَزیده‌ام که مپرس».

فلسفه نیست که فقط نظر بدهد، سر در لاک خود کند، «به وقت بایستن» مرغ خانگی می‌شود و به شکل «وسیله و ابزار» در می‌آید؛ «به وقت فراتر دیدن»، عقاب می‌شود؛ فراتر از هر لانه و خانه، افق‌های والای بی‌کرانه را می‌جوید و می‌بیند؛  نظر و نظریه می‌دهد، مدل می‌سازد و به شکل راهبرد و رهنمود در می‌آید.
  
شاید بپرسی که
«دانش رابطه‌ها» دیگر چیست؛ آن را «رویکرد سیستمی» هم می‌گویند. اندک شمارانی با آن بیخته  و در آن آمیخته اند و  البته نیز واگویه‌کنانی اند که خود را یار  آن می‌پندارند و نقش خویش در آن می‌بینند، وصف‌العیش، نصف‌العیش. از اجمال به تفصیل، رویکرد سیستمی در چهار زیرمبحث است: «فلسفه‌ی سیستمی»، «علم سیستم»، «مهندسی سیستم‌ها» و «فنون سیستمی».
دیدی آن طنزت چه‌ها در بطن داشت. به همین بس کنیم که این رشته سر دراز دارد.

*رضا رمضانی خورشید دوست عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر و انجمن علوم سیستم های ایران

منبع: کانال نویسنده

216216