چرا به تئوری توطئه باور داریم؟

گروه اندیشه: کمبود ضربدر اهمیت، منتهی به شایعه می شود. به عبارت دیگر زمانی که ما به اطلاعات درست دسترسی نداریم در صورتی که آن اطلاعات برایمان اهمیت داشته باشند، به جای اطلاعات و تحلیل درست، شایعه گسترش می یابد. در شایعه عنصر توهم، تو توطئه انگاری موضوعات بسیار حائز اهمیت است. این امر به ویژه در جوامع توسعه نیافته، غیرشفاف، و جوامعی که دسترسی به اطلاعات بسیار دشوار است، رواج دارد. بی دلیل نیست که سریال «دایی جان ناپلئون» در ایران، بینندگان زیادی داشت. زیرا خارج از جذابیت های تلویزیونی، از نظر اجتماعی، بخشی از فرهنگ گویشی، در روابط فردی، گروهی، و سیاسی به شمار می رفت. این وضعیت چندان تغییر نکرده است. زیرا کماکان بی اعتمادی، کمبود اطلاعات، و کم سوادی برای درک شواهد مربوط به مدعیات، از مشکلات اساسی به شمار می رود. به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، مطلب زیر، که در کانال «مدرسه علوم انسانی» منتشر شده، اشاره مجملی به ویژگی های تئوری توطئه، دلایل گرایش انسان ها به تئوری توطئه، و پیامدهای باور به تئوری توطئه دارد که در زیر از نظرتان می گذرد:
                                                                                                                                  ***

تئوری توطئه به مجموعه‌ای از باورها و فرضیات اشاره دارد که مدعی‌اند رویدادها یا موقعیت‌های مهم جهان توسط گروه‌ها یا افراد قدرتمند به صورت مخفیانه و با نیت‌های منفی برنامه‌ریزی و کنترل می‌شوند. این تئوری‌ها معمولاً بر این اساس استوارند که حقیقت پنهان نگه داشته شده و اطلاعات به شکلی تحریف‌شده به عموم ارائه می‌شود.

ویژگی‌های اصلی تئوری‌های توطئه:

بدگمانی نسبت به منابع رسمی: تئوری‌های توطئه معمولاً ادعا می‌کنند که منابع رسمی (دولت، رسانه‌ها، علم) حقیقت را پنهان می‌کنند.

پنهانی بودن توطئه‌گران: باورمندان به این تئوری‌ها معتقدند که گروهی قدرتمند و مخفیانه در پس پرده وقایع قرار دارند و با هدفی خاص (معمولاً کنترل یا سود) عمل می‌کنند.

توضیحی ساده برای رویدادهای پیچیده: این تئوری‌ها گاهی با ارائه یک توضیح ساده و جذاب برای وقایع پیچیده، توجه مردم را جلب می‌کنند.

استفاده از شواهد ناقص یا تفسیرهای نادرست: شواهدی که تئوری‌های توطئه بر آن تکیه می‌کنند اغلب ناقص، گمانه‌زنی یا برداشت‌های نادرست از اطلاعات واقعی هستند.

چرا انسان ها به تئوری توطئه باور دارند؟ 

نیاز به توضیح و کنترل: انسان‌ها به طور طبیعی به دنبال توضیح وقایع پیچیده و غیرقابل فهم هستند. تئوری‌های توطئه با ارائه یک توضیح ساده و قابل درک، این نیاز را برآورده می‌کنند. هنگامی که افراد با بحران‌ها یا رویدادهای غیرقابل پیش‌بینی مواجه می‌شوند، مثل جنگ، بیماری‌های همه‌گیر یا فاجعه‌های طبیعی، تمایل دارند که دلیل یا شخصی را مسئول بدانند. این تئوری‌ها حس کنترل و فهم به آنها می‌دهند.

بی‌اعتمادی به نهادها: بسیاری از افراد به دلیل تجربیات شخصی یا تبلیغات منفی، به نهادهای رسمی مثل دولت، رسانه‌ها، یا علم اعتماد ندارند. این بی‌اعتمادی باعث می‌شود که افراد به دنبال منابع دیگر اطلاعات و باورها بگردند، حتی اگر آن منابع غیرمعتبر باشند.

تأثیرات شناختی و روانشناختی: تحقیقات نشان داده‌اند افرادی که کمتر از تفکر تحلیلی استفاده می‌کنند، بیشتر به تئوری‌های توطئه اعتقاد دارند. آنها به جای بررسی شواهد و منطقی فکر کردن، به شواهدی که با احساسات یا باورهای شخصی‌شان همخوانی دارد، اعتماد می‌کنند.

همچنین افراد تمایل دارند به اطلاعاتی توجه کنند که با باورهای قبلی‌شان هماهنگ است و اطلاعات مخالف را نادیده بگیرند یا رد کنند. این باعث می‌شود که آنها به راحتی شواهد ناقص یا گمراه‌کننده را به عنوان “اثبات” برای تئوری‌های توطئه بپذیرند. (سوگیری تاییدی)

حس خودویژه‌انگاری: برخی افراد باور دارند که دسترسی به “حقیقت‌های پنهان” دارند و این باعث می‌شود که احساس ویژه بودن و برتری نسبت به دیگران کنند.

تأثیرات اجتماعی و فرهنگی: گسترش سریع اطلاعات نادرست و تئوری‌های توطئه در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی باعث شده که افراد به راحتی به این نوع محتوا دسترسی پیدا کنند. الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی نیز تمایل دارند محتواهایی را که با علایق و باورهای افراد همخوانی دارند، بیشتر نمایش دهند و این باعث تقویت باورهای توطئه‌گرایانه می‌شود.

پشتیبانی از هویت گروهی: برخی افراد از تئوری‌های توطئه به عنوان وسیله‌ای برای تقویت هویت گروهی استفاده می‌کنند. با عضویت در گروه‌هایی که این تئوری‌ها را باور دارند، احساس تعلق و همبستگی بیشتری پیدا می‌کنند.

حس بی‌عدالتی و نابرابری: کسانی که احساس بی‌عدالتی اجتماعی یا اقتصادی می‌کنند، ممکن است به تئوری‌های توطئه گرایش بیشتری داشته باشند. این تئوری‌ها می‌توانند به آنها این احساس را بدهند که مشکلات و نابرابری‌های آنها نتیجه دستکاری‌های گروه‌های قدرتمند است.

پیامدهای باور به تئوری‌های توطئه:

بی‌اعتمادی اجتماعی: افراد ممکن است نسبت به نهادهای عمومی (مثل دولت و نظام بهداشتی) بی‌اعتماد شوند و این بی‌اعتمادی می‌تواند به کاهش مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی مفید مثل واکسیناسیون یا رای‌دهی منجر شود.

اشاعه اطلاعات نادرست: باور به تئوری‌های توطئه می‌تواند باعث گسترش اطلاعات نادرست و ایجاد سردرگمی در جامعه شود.

ایجاد تفرقه: این باورها می‌توانند گروه‌ها را از هم جدا کنند و تنش‌های اجتماعی و سیاسی را افزایش دهند.

بطور خلاصه تئوری‌های توطئه با توجه به ویژگی‌های روان‌شناختی و اجتماعی انسان‌ها جذابیت دارند. افراد در مواجهه با ناشناخته‌ها و رویدادهای پیچیده تمایل دارند که به دنبال توضیحاتی ساده و معنادار باشند، حتی اگر این توضیحات غیرواقعی یا غیرمعتبر باشند.

216216