به لحاظ لغوی و نیز بر حسب معنای عمومی، «وفاق» همسنگ agreement یا accord به معنای «توافق» است. ممکن است وفاق به معنای همگرایی (convergence) مورد نظر باشد که به نوعی توافق ملایم، نانوشته و ضمنی است. توافق را به دو صورت ایجابی و سلبی می توان تعریف کرد. یعنی توافق ترتیباتی است که طرفین را در انجام مجموعه ای از کنش ها و ناکنش ها مقید می کند (ایجابی) یا عدم ناسازگاری بین چیزها (سلبی) (Oxford Languages, 2024). منظور از چیزها اعم از اعمال، افکار و رخدادها و رخداده ها است. در واقع، توافق در پی ایجاد سازگاری و همخوانی است. در این نوشته واژه های وفاق و توافق، به طور جایگزین هم ذکر می شود.
هر توافق برای هدف یا اهدافی است. اهداف توافق، محتوای توافق را تعیین می کند. در واقع، توافق وسیله ای برای هدف است. وسیله فی ذاته قابل ارزیابی نیست، بلکه در ارتباط با هدف قابل ارزیابی است. حتی اگر اهداف مربوط به یک وسیله ی معین معلوم باشد، باز معلوم نیست که وسیله ی مناسبی باشد، زیرا ممکن است وسیله، شدنی یا نشدنی، بد یا خوب، نیک یا بدفرجام باشد. بنا براین به طور کلی می توان دریافت که:
-وفاق «وسیله» ای برای دست یابی یا نزدیکی به «هدف» معین است.
– «وفاق» بین «طرف» یا «طرف ها» برای تحقق یا تقریب به «اهداف» انجام می شود.
– سه عامل عمده ی «هدف»، «وسیله» و «طرف ها»، محتوای وفاق را تعیین می کنند. (بحث تخصصی درباره ی هدف، بسیار درازدامن است، در اینجا هر وقت از «هدف» گفته می شود «مجموعه ی اهداف» مورد نظر است یعنی ممکن است یک هدف یا بیشتر باشد.)
– وجود سه عامل عمده ی وفاق، شرط لازم برای تحقق وفاق است، یعنی اگر این سه عامل نباشند، وفاق موضوعیت ندارد.
-وجود سه عامل عمده ی وفاق، شرط کافی برای تحقق وفاق نیست، یعنی
*ممکن است اهداف وفاق، اساساً نادرست تعیین شده باشد و نیز اهدافی که باید باشد، فراموش شده یا نادیده گرفته شده باشد.
*ممکن است در تعیین طرف های وفاق، به خطا رفته باشند. یعنی طرف هایی در وفاق برگزیده شدند که نباید و طرف هایی که برای تحقق اهداف وفاق نیستند، باید باشند.
*ممکن است عوامل سه گانه وفاق، منفرداً یا مجتمعاً شدنی نباشد. یعنی حتی اگر هدف ها،و طرف ها درست انتخاب شده باشد، ولی محتوای وفاق «نا به جا» ویا «نا به گاه» باشد.
– در صورت بودن شروط لازم و نبود موانع در برابر شروط کافی یادشده، می توان به وفاق امید داشت. زیرا در این صورت، می توان جهت، امکان، برنامه و اقدامات (ایجابی و سلبی) برای وفاق را تعیین کرد.
-وجود هدف یا اهداف در وفاق، نشان دهنده ی وجود مشکلات (بالفعل یا بالقوه) است (آنچه می بیند نمی خواهد، و آنچه می خواهد نمی بیند (حمید مصدق)). بنا بر این،«وفاق» جزیی از «فرآیند گذار» از وضعیت کنونی به وضعیت آینده است. (در این باره بیشتر پرداخته می شود.)
* دانشگاه صنعتی امیرکبیر و انجمن علوم سیستم های ایران
*منبع: کانال نویسنده
216216