همه آنچه باید درباره اوپک بدانیم

اقتصاد۲۴- شیوا سپهری: اوپک در سال ۱۹۶۰ تشکیل شد و ۱۳ کشور عضو فعلی آن بیش از ۸۰ درصد از ذخایر اثبات شده نفت جهان را در اختیار دارند. ۱۰ کشور عمده تولیدکننده نفت دیگر از جمله روسیه با این گروه متحد شده اند تا اتحادی به نام اوپک پلاس تشکیل دهند. اوپک حدود ۴۰ درصد از نفت خام جهان را تولید می‌کند و صادرات اعضای آن حدود ۶۰ درصد از تجارت جهانی نفت را تشکیل می‌دهد. هدف این گروه تنظیم قیمت جهانی نفت با هماهنگی کاهش یا افزایش تولید است. 

اهمیت قیمت نفت در جهان

پلاستیک، لباس، کود و دارو چه وجه مشترکی دارند؟ همه آن‌ها می‌توانند حاوی فرآورده‌های نفتی مشتق شده از نفت خام باشند؟ نفت بیشتر به عنوان سوخت مورد استفاده در حمل و نقل و تولید انرژی شناخته می‌شود. کاربرد‌های فراوان نفت، آن را به یکی از مهم‌ترین کالا‌های جهانی و حیاتی برای رفاه اقتصادی تبدیل کرده است؛ بنابراین وقتی قیمت نفت افزایش یا کاهش می‌یابد، جهان به آن توجه زیادی دارد.

حدود ۱۰۰ کشور هستند که نفت خام تولید می‌کنند. با این حال، بر اساس گزارش EIA، تنها پنج کشور ۵۱ درصد از کل تولید نفت خام جهان را تشکیل می‌دهند. این‌ها آمریکا، روسیه، عربستان سعودی، کانادا و عراق هستند. عربستان سعودی و عراق اعضای گروهی به نام اوپک هستند، در حالی که روسیه عضو گروه بزرگتری به نام اوپک پلاس است. این گروه‌ها چه هستند و چه کار می‌کنند؟ در ادامه درباره آن توضیح می‌دهیم.

اوپک چیست؟

اوپک که مخفف سازمان کشور‌های صادرکننده نفت است، در سال ۱۹۶۰ توسط عراق، ایران، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا در بغداد تشکیل شد. این سازمان می‌گوید هدف آن «هماهنگی و یکپارچه‌سازی سیاست‌های نفتی بین کشور‌های عضو، به منظور تضمین قیمت‌های منصفانه و پایدار برای تولیدکنندگان نفت است. عرضه کارآمد، اقتصادی و منظم نفت به کشور‌های مصرف کننده و بازگشت عادلانه سرمایه برای کسانی که در این صنعت سرمایه گذاری می‌کنند، نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.

پیش از تشکیل اوپک، بازار بین‌المللی نفت تحت سلطه گروه «هفت خواهر» از شرکت‌های انرژی چندملیتی بود. این گروه در زمان تغییرات جهانی، با «استعمار زدایی گسترده و تولد بسیاری از کشور‌های مستقل جدید در جهان در حال توسعه» تأسیس شد. در سال ۱۹۶۸، بیانیه اعلامی سیاست نفت در کشور‌های عضو، “حق مسلم همه کشور‌ها برای اعمال حاکمیت دائمی بر منابع طبیعی خود به نفع توسعه ملی خود” را برجسته کرد.

اوپک در حال حاضر ۱۳ عضو دارد که الجزایر، آنگولا، کنگو، گینه استوایی، گابن، لیبی، نیجریه و امارات متحده عربی به پنج کشور بنیانگذار آن پیوسته‌اند. دفتر مرکزی آن نیز در وین پایتخت اتریش قرار دارد.

اوپک پلاس چیست؟

در سال ۲۰۱۶، اوپک برای ایجاد اوپک پلاس با سایر کشور‌های تولیدکننده نفت ائتلاف کرد. ۱۰ کشور کنونی حاضر در اوپک پلاس شامل روسیه، قزاقستان، آذربایجان، مکزیک و عمان هستند. علت اقدام برای ایجاد اوپک پلاس پاسخی به کاهش قیمت نفت خام بود که بخشی از آن ناشی از افزایش شدید تولید نفت شیل آمریکا از سال ۲۰۱۱ بود.

اوپک چه تاثیری بر قیمت جهانی نفت دارد؟

کشور‌های عضو اوپک حدود ۴۰ درصد نفت جهان را تولید می‌کنند و صادرات آن‌ها حدود ۶۰ درصد تجارت جهانی نفت را تشکیل می‌دهد.

در سال ۲۰۲۱، اوپک تخمین زد که کشور‌های عضو آن بیش از ۸۰ درصد از ذخایر اثبات شده نفت جهان را در اختیار دارند. به دلیل سهم بزرگ این گروه در بازار، تصمیمات آن بر قیمت‌های جهانی تأثیر می‌گذارد. اعضای آن به طور منظم برای هماهنگ کردن میزان فروش نفت خام به طور جمعی در بازار‌های جهانی ملاقات می‌کنند.

بیشتر بخوانید: همه آنچه باید درباره بانک جهانی بدانیم

در واقع اوپک پلاس عرضه و تقاضا را برای متعادل کردن بازار تنظیم می‌کند. زمانی که تقاضا برای نفت کاهش می‌یابد، آن‌ها با کاهش عرضه، قیمت‌ها را بالا نگه می‌دارند. این گروه همچنین می‌تواند با پمپاژ نفت بیشتر به بازار قیمت‌ها را کاهش دهد.

اوپک و ژئوپلیتیک

برخی از کاهش تولید نفت در اوپک اثرات منفی قابل توجهی برای اقتصاد جهانی داشته است. شناخته شده‌ترین آن در سال ۱۹۷۳ بود؛ زمانی که اعضای عرب آن تحریمی را علیه ایالات متحده و سایر کشور‌هایی که در طول جنگ یوم کیپور از اسرائیل حمایت کردند، اعمال کردند. از این اتفاق به عنوان “اولین شوک نفتی” یاد می‌شود، که باعث شد قیمت نفت در عرض سه ماه، چهار برابر شود و منجر به کمبود سوخت در ایالات متحده شد. این امر حتی به عنوان یکی از دلایل طولانی مدت بحران اقتصادی در ایالات متحده و سایر نقاط در دهه ۱۹۷۰ در نظر گرفته می‌شود.

دیگر تحولات ژئوپلیتیکی قابل توجهی که به طور قابل توجهی بر قیمت نفت تأثیر گذاشته است شامل جنگ ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰، جنگ خلیج فارس ۹۱-۱۹۹۰، بحران مالی آسیایی ۱۹۹۷ و بحران مالی جهانی ۲۰۰۷-۲۰۰۸ است.

اخیراً، قیمت نفت خام در اواسط سال ۲۰۲۰ زمانی که کشور‌های سراسر جهان در قرنطینه قرار گرفتند سقوط کرد. به دنبال آن، اعضای اوپک پلاس تصمیم گرفتند تولید خود را به میزان ۱۰ میلیون بشکه در روز کاهش دهند – حدود ۱۰ درصد از تولید جهانی – تا تلاش کنند قیمت‌ها بالا ببرند.

اقدام اوپک پلاس که جنجال برانگیخت

جنگ روسیه و اوکراین آخرین بحران جهانی است که بر بازار نفت تأثیر گذاشته است. تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا علیه روسیه صادرات نفت خام و فرآورده‌های نفتی این کشور را هدف قرار داده است. همین امر باعث شده است تا قیمت نفت خام روسیه کاهش یابد، اگرچه این کشور اکنون مقدار بیشتری از آن را به کشور‌هایی مانند چین و هند می‌فروشد که تحریم‌هایی را علیه مسکو اعمال نکرده اند.

اوپک پلاس در ماه اکتبر تصمیم گرفت تولید خود را به میزان ۲ میلیون بشکه در روز کاهش دهد که بزرگترین کاهش از آوریل ۲۰۲۰ به شمار می‌آید. این سازمان می‌گوید این اقدام کاملاً بر اساس “عوامل اقتصادی” است و هدف آن حمایت از ثبات و تعادل در بازار‌های نفت است. این سازمان اصرار دارد که این قطعنامه یک تصمیم متفق القول توسط اعضای آن بوده است. البته ایالات متحده به شدت از این تصمیم انتقاد کرده است. این سازمان می‌گوید این کاهش می‌تواند درآمد‌های نفتی روسیه را افزایش دهد؛ بنابراین آمریکا معتقد است که این کاهش به دلایل سیاسی انجام شده است، اما اوپک به رهبری عربستان سعودی این موضوع را رد می‌کند.

آژانس بین‌المللی انرژی، که اعضای آن شامل ایالات متحده و سایر کشور‌های مصرف‌کننده نفت است، گفته است که کاهش تولید می‌تواند «نقطه اوج» باشد که جهان را به سمت رکود سوق می‌دهد. دلایل پشت سر آن هر چه که باشد، این آخرین اقدام اوپک پلاس نمونه دیگری از توانایی این گروه در تأثیرگذاری بر قیمت نفت و اقتصاد جهانی است.

جالب است بدانید که اوپک در سال ۲۰۲۲ حدود ۲۸.۷ میلیون بشکه در روز نفت خام تولید کرد که ۳۸ درصد کل تولید جهانی نفت در آن سال بود. بزرگترین تولیدکننده و تأثیرگذارترین عضو اوپک عربستان سعودی است که در سال ۲۰۲۲ پس از ایالات متحده دومین تولیدکننده بزرگ نفت جهان بود.

تولید نفت روسیه در سال ۲۰۲۲ علیرغم تحریم‌های نفتی روسیه، بالای ۱۰ میلیون بشکه در روز باقی ماند. تولید نفت روسیه و تأثیر آن بر بازار به طور قابل توجهی بیشتر از سایر کشور‌های اوپک پلاس مانند مکزیک و قزاقستان است، بنابراین اقدامات توافق اوپک پلاس عمدتاً با هماهنگی اوپک و روسیه انجام می‌شود.

اوپک و همه‌گیری کووید-۱۹

طی چند سال گذشته، جلسات اوپک پلاس بر کاهش تولید نفت برای کمک به تثبیت قیمت‌های نفت پس از همه‌گیری کووید-۱۹ متمرکز بوده است که به طور چشمگیری تقاضا را کاهش داد و به کاهش قابل توجه قیمت نفت منجر شد. اخیراً، در ۲ آوریل ۲۰۲۳، اعضای اوپک پلاس توافق کردند که تولید نفت را تا پایان سال ۲۰۲۳ به میزان ۱.۲ میلیون بشکه در روز کاهش دهند، که علاوه بر کاهش تولید در حال حاضر انجام شده است. این توافق به این معنی است که اهداف تولید هر ماه ۳.۶۶ میلیون بشکه در روز نسبت به تولید واقعی آگوست ۲۰۲۲ تا پایان سال ۲۰۲۳ کمتر خواهد بود. اگرچه این کاهش‌ها قابل توجه است، اما انتظار داریم که رشد عرضه نفت غیراوپک در دو سال آینده کمک کننده باشد.