نقش سازمان ملی هوش مصنوعی در تحول دیجیتال ایران/ از تحقیق تا اجرا؛ سازمان ملی هوش مصنوعی چگونه عمل می‌کند؟

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو؛ سازمان هوش مصنوعی (Artificial Intelligence Organization) معمولاً به نهادی اشاره دارد که بر تحقیق، توسعه، و کاربرد فناوری‌های هوش مصنوعی (AI) متمرکز است. چنین سازمان‌هایی می‌توانند در قالب شرکت‌های فناوری، نهاد‌های دولتی، یا مؤسسات تحقیقاتی عمل کنند. بسته به کشور یا زمینه فعالیت، این سازمان‌ها ممکن است نقش متفاوتی داشته باشند.

اهداف و وظایف کلی یک سازمان هوش مصنوعی

تحقیق و توسعه (R&D): تمرکز بر ایجاد الگوریتم‌ها، مدل‌ها، و فناوری‌های جدید هوش مصنوعی، مانند یادگیری ماشین، پردازش زبان طبیعی، و بینایی کامپیوتر است وکاربرد صنعتی که توسعه راه‌حل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی برای صنایع مختلف مانند بهداشت، حمل‌ونقل، تجارت، آموزش، و امنیت و تنظیم مقررات و استانداردها که برخی سازمان‌ها، به ویژه دولتی‌ها، بر ایجاد قوانین و سیاست‌هایی نظارت می‌کنند که استفاده از هوش مصنوعی را تنظیم و ایمن می‌کنند و آموزش متخصصان و آگاه‌سازی عموم مردم در زمینه کاربردها، فرصت‌ها، و چالش‌های هوش مصنوعی است و پرداختن به مسائل اخلاقی مانند حفظ حریم خصوصی، جلوگیری از تبعیض، و تضمین استفاده منصفانه و ایمن از فناوری‌های هوش مصنوعی است.

اهداف کلیدی سازمان‌های هوش مصنوعی

پیشرفت فناوری‌های AI: ایجاد و بهبود مدل‌های یادگیری ماشین، شبکه‌های عصبی، پردازش زبان طبیعی (NLP)، و بینایی کامپیوتری و گسترش فناوری‌های خودکارسازی (Automation) و توسعه الگوریتم‌های هوشمند برای حل مسائل پیچیده است.

تحقیق و نوآوری که تمرکز بر تحقیق در زمینه هوش مصنوعی عمومی (AGI)، هوش مصنوعی مولد (Generative AI)، و سیستم‌های هوش مصنوعی تطبیقی همکاری با مؤسسات آکادمیک و دانشگاهی برای پیشبرد دانش در حوزه هوش مصنوعی است که کاربرد عملی در صنایع  دارد که پیاده‌سازی هوش مصنوعی در حوزه‌های پزشکی (تشخیص بیماری‌ها، تصویربرداری هوشمند)، حمل‌ونقل (خودرو‌های خودران)، تجارت الکترونیک (سیستم‌های پیشنهاددهی)، و امنیت سایبری بهینه‌سازی فرآیند‌ها در صنایع تولیدی، کشاورزی، و خدمات مالی است.

تنظیم مقررات و ایجاد استانداردها: تدوین سیاست‌های استفاده اخلاقی و مسئولانه از فناوری‌های هوش مصنوعی و نظارت بر استفاده‌های غیرقانونی یا ناعادلانه از هوش مصنوعی، مانند تبعیض در الگوریتم‌ها یا نقض حریم خصوصی است. 

ارتقاء آموزش و آگاهی؛ آموزش متخصصان و کاربران در زمینه هوش مصنوعی و توسعه مهارت‌های مرتبط و آگاه‌سازی عموم مردم درباره فرصت‌ها و خطرات هوش مصنوعی است.

پرداختن به مسائل اخلاقی و اجتماعی؛ مقابله با چالش‌هایی مانند ایجاد شغل‌های جایگزین برای نیروی کار که تحت تأثیر خودکارسازی قرار گرفته‌اند. تضمین شفافیت در تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و کاهش سوگیری الگوریتم‌ها.

چالش‌ها و نگرانی‌های سازمان‌های هوش مصنوعی

مسائل اخلاقی مانند  سوگیری در الگوریتم‌ها که ممکن است منجر به تبعیض در تصمیم‌گیری شود و استفاده نادرست از فناوری (مثل Deepfake یا نظارت غیرمجاز) است.

از طرفی، حریم خصوصی و امنیت که نگرانی از جمع‌آوری و استفاده غیرمجاز از داده‌های شخصی توسط سیستم‌های هوش مصنوعی است. تأثیر بر بازار کار جایگزینی شغل‌های انسانی با ماشین‌ها و سیستم‌های خودکار، که می‌تواند به بیکاری گسترده منجر شود.
همچنین؛ رقابت بین‌المللی که رقابت بین کشور‌ها برای تسلط بر فناوری‌های پیشرفته هوش مصنوعی، که ممکن است به نابرابری‌های جهانی دامن بزند.

نقش سازمان‌های هوش مصنوعی در آینده

سازمان‌های هوش مصنوعی نقشی کلیدی در شکل‌دهی آینده فناوری، اقتصاد، و جامعه ایفا می‌کنند. با توجه به رشد سریع این فناوری، انتظار می‌رود که این سازمان‌ها در توسعه سیستم‌های هوشمند، بهبود کیفیت زندگی، و حل مسائل جهانی مانند تغییرات اقلیمی، بیماری‌های پیچیده، و امنیت سایبری تأثیرگذار باشند. اما در کنار این پیشرفت‌ها، توجه به جنبه‌های اخلاقی و اجتماعی ضروری است تا هوش مصنوعی به شکلی مسئولانه و انسان‌محور توسعه یابد.

بودجه سازمان های هوش مصنوعی

بودجه سازمان‌های هوش مصنوعی بسته به نوع و اهداف آنها از منابع مختلفی تأمین می‌شود. به‌طور کلی، این منابع می‌توانند از بخش دولتی، خصوصی، یا بین‌المللی باشند. 

سازمان‌های دولتی و ملی هوش مصنوعی

بودجه این سازمان‌ها معمولاً از طریق دولت تأمین می‌شود و منابع دولتی که دولت‌ها به دلیل اهمیت استراتژیک هوش مصنوعی، بودجه قابل توجهی به نهاد‌های ملی تحقیق و توسعه هوش مصنوعی اختصاص می‌دهند.

به عنوان مثال ایالات متحده؛ بودجه نهاد‌هایی مانند DARPA (آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی) برای توسعه فناوری‌های پیشرفته دارد.

از طرفی؛ چین برنامه‌های ملی هوش مصنوعی با سرمایه‌گذاری عظیم دولتی دارد.

همچنین کشور ما ایران از طریق  وزارت علوم، فناوری و نوآوری، بودجه پژوهشی به دانشگاه‌ها و مراکز فناوری مرتبط اختصاص می‌دهد.

اهداف تأمین بودجه دولتی

اهداف تامین بودجه شامل حمایت از تحقیق و توسعه (R&D) و تقویت امنیت ملی و توسعه فناوری‌های دفاعی،  توسعه اقتصادی و بهبود بهره‌وری در صنایع دولتی است.

رئیس سازمان هوش مصنوعی چه کسی است؟

رئیس جمهور در حکمی ریاست سازمان ملی هوش مصنوعی و شورای راهبردی آن را به محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور تفویض کرد. در این حکم همچنین معاون علمی رئیس‌جمهور به‌عنوان دبیر سازمان ملی هوش مصنوعی و جانشین رئیس منصوب شد.

حسین افشین، معاون علمی رئیس جمهور با بیان این خبر درباره برنامه‌های پیش روی این سازمان گفت: «اجرای برنامه جامع اقدام ملی مشترک برای هوش مصنوعی و شکل‌دهی تأسیس و اساسنامه سازمان ملی هوش مصنوعی در دستور کار قراردارد.»

وی تأکید کرد که با این تغییرات «نه‌تن‌ها سازمان ملی هوش مصنوعی از ذیل معاونت علمی خارج نشده است بلکه در عالی‌ترین سطح حاکمیتی به فعالیت خود ادامه خواهد داد».

در حکم تأسیس شورای ملی راهبری هوش مصنوعی، ریاست این شورا با رئیس‌جمهور یا معاون علمی او است و دبیر شورا و رئیس مرکز ملی هوش مصنوعی هم به پیشنهاد معاون علمی و با حکم رئیس جمهور تعیین می‌شود.

برنامه های کوتاه و بلند مدت سازمان هوش مصنوعی

برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت سازمان‌های هوش مصنوعی به اهداف خاص هر سازمان و اولویت‌های آن بستگی دارد. با این حال، معمولاً این برنامه‌ها حول محور تحقیق، توسعه، پیاده‌سازی فناوری‌های AI، و تنظیم مقررات و سیاست‌ها طراحی می‌شوند. 

برنامه‌های کوتاه‌مدت (۱ تا ۳ سال) که به تحقیق و توسعه فناوری‌های نوین طراحی و بهبود مدل‌های یادگیری ماشین (Machine Learning) و هوش مصنوعی مولد (Generative AI) است و تمرکز بر حوزه‌های خاص مانند پردازش زبان طبیعی (NLP)، بینایی کامپیوتری (Computer Vision)، و تحلیل داده‌های بزرگ (Big Data Analytics) است.

پیاده‌سازی سریع در صنایع که ارائه راه‌حل‌های هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی فرآیند‌ها در حوزه‌های پزشکی، حمل‌ونقل، انرژی، و خدمات مالی.
توسعه سیستم‌های خودکارسازی برای کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری.

آموزش و مهارت‌افزایی که  برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی برای توسعه‌دهندگان، پژوهشگران، و کاربران عمومی است و ایجاد پلتفرم‌های یادگیری آنلاین برای گسترش دانش هوش مصنوعی در جامعه است.

تنظیم سیاست‌ها و استانداردها که  تدوین چارچوب‌های اخلاقی و فنی برای استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی و همکاری با دولت‌ها و نهاد‌های بین‌المللی برای تنظیم مقررات اولیه است

پروژه‌های پایلوت و آزمایشی که اجرای پروژه‌های آزمایشی در زمینه خودرو‌های خودران، رباتیک، سیستم‌های پزشکی هوشمند، و ابزار‌های آموزشی است

برنامه‌های بلندمدت (۵ تا ۱۰ سال و بیشتر) که تحقق هوش مصنوعی عمومی (AGI) و  تلاش برای ایجاد سیستم‌های هوش مصنوعی با قابلیت یادگیری و عملکرد در تمامی حوزه‌ها مشابه انسان و پیشرفت در هوش مصنوعی که قادر به تفکر خلاق و تصمیم‌گیری پیچیده باشد.

نوآوری در مقیاس جهانی؛ گسترش فناوری‌های هوش مصنوعی به تمام صنایع برای حل مسائل جهانی مانند تغییرات اقلیمی، بحران‌های بهداشتی، و امنیت غذایی و ایجاد شهر‌های هوشمند با سیستم‌های هوش مصنوعی یکپارچه است.

رهبری فناوری در سطح بین‌المللی

تبدیل‌شدن به یک قطب اصلی در توسعه و صادرات فناوری‌های هوش مصنوعی و همکاری بین‌المللی برای گسترش دسترسی به هوش مصنوعی در کشور‌های در حال توسعه است.

تضمین امنیت و پایداری 

توسعه سیستم‌های هوش مصنوعی مقاوم در برابر تهدیدات امنیتی و سایبری و ایجاد سیستم‌هایی که می‌توانند به شکل ایمن و بدون سوگیری عمل کنند.

ایجاد شغل و تغییر ساختار نیروی کار و سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی کار برای هماهنگی با انقلاب صنعتی چهارم، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در زمینه مدیریت و توسعه هوش مصنوعی است.

توسعه اخلاقی و مسئولانه

تمرکز بر تنظیم مقررات جهانی برای جلوگیری از سوءاستفاده از هوش مصنوعی و تضمین استفاده منصفانه از فناوری برای کاهش نابرابری‌ها در جوامع است.

چالش‌ها در اجرای برنامه‌ها

چالش‌های مالی؛  تأمین بودجه پایدار برای پروژه‌های تحقیق و توسعه بلندمدت است و چالش‌های فنی که توسعه سیستم‌هایی که پیچیدگی و تطبیق‌پذیری بیشتری داشته باشند. چالش‌های اخلاقی و اجتماعی: مقابله با سوگیری‌های هوش مصنوعی، تأثیر بر نیروی کار، و حفظ حریم خصوصی است.
برنامه‌های کوتاه‌مدت به سرعت در مسیر توسعه و پیاده‌سازی فناوری متمرکزند، در حالی که برنامه‌های بلندمدت به دنبال ایجاد تحول جهانی و حل مسائل اساسی با کمک هوش مصنوعی هستند.

سازمان‌های هوش مصنوعی نقشی کلیدی در شکل‌دهی آینده فناوری، اقتصاد، و جامعه ایفا می‌کنند. با توجه به رشد سریع این فناوری، انتظار می‌رود که این سازمان‌ها در توسعه سیستم‌های هوشمند، بهبود کیفیت زندگی، و حل مسائل جهانی مانند تغییرات اقلیمی، بیماری‌های پیچیده، و امنیت سایبری تأثیرگذار باشند. اما در کنار این پیشرفت‌ها، توجه به جنبه‌های اخلاقی و اجتماعی ضروری است تا هوش مصنوعی به شکلی مسئولانه و انسان‌محور توسعه یابد.