لزوم ارائه راه‌حل‌های علمی و عملیاتی توسط فرهنگستان علوم برای حل چالش‌های ملی
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، چهارمین جلسه شورای آیندهنگاری فرهنگستان علوم در سال جاری با حضور محمدرضا مخبردزفولی و اعضای حقیقی و حقوقی این شورا برگزار شد. مخبردزفولی، رئیس فرهنگستان علوم، در این نشست با تقدیر از مشارکت فعال اعضای شورا و به‌ویژه تشکر از همکاران دبیرخانه شورای آینده نگاری، با اشاره به اهمیت
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، چهارمین جلسه شورای آیندهنگاری فرهنگستان علوم در سال جاری با حضور محمدرضا مخبردزفولی و اعضای حقیقی و حقوقی این شورا برگزار شد.
مخبردزفولی، رئیس فرهنگستان علوم، در این نشست با تقدیر از مشارکت فعال اعضای شورا و به‌ویژه تشکر از همکاران دبیرخانه شورای آینده نگاری، با اشاره به اهمیت اثرگذاری فرهنگستان، اظهار داشت: رسیدن به این نقطه که فرهنگستان باید نقش فعال‌تری در بحث‌ها ایفا کند و اثرگذار باشد، یک گام مهم رو به جلو است. در گذشته این موضوع یا کمتر مورد توجه قرار گرفته یا تلاش کافی برای تحقق آن صورت نگرفته است. اکنون به یک توافق مشترک رسیده‌ایم که فرهنگستان می‌تواند و باید این نقش مهم را ایفا کند.
دکتر مخبردزفولی با تأکید بر ایجاد ظرفیت ارزیابی فعالیت‌های علم و فناوری کشور در فرهنگستان، افزود: برای داشتن اثرگذاری، باید قابلیت ارزیابی ایجاد شود. این قابلیت نیازمند پایش مستمر است. پایش در چارچوب نهادی راهبردی همچون فرهنگستان تعریف می‌شود و می‌تواند از داده‌های موجود بهره‌برداری کند. این امر با سرشماری متفاوت است و به‌معنای رصد و پایش دقیق در حوزه‌های تخصصی و از داده‌های تولید شده است.
زوم آینده‌نگری راهبردی در علوم و فناوری؛ از هوش مصنوعی تا ژنوم
رئیس فرهنگستان علوم، با تأکید بر اهمیت داده‌کاوی در تحلیل‌های راهبردی گفت: پایش علم و فناوری در چارچوب هرم داده، اطلاعات، دانش و حکمت، مسیری اصولی است که باید در سیاست‌گذاری‌ها مدنظر قرار گیرد.
وی با اشاره به ضرورت توجه به آینده‌نگری بدون گرفتار شدن در آینده‌زدگی افزود: آینده‌زدگی نباید ما را از درس‌های گذشته و تأثیر آن بر ساخت حال و آینده غافل کند. جمله کلیدی «گذشته چراغ راه آینده است» به معنای ماندن در گذشته نیست، بلکه به درس‌ها و عبرت‌هایی اشاره دارد که باید وضعیت کنونی و آینده را بسازد.
دکتر مخبردزفولی با تأکید بر ایجاد ظرفیت‌ها و مولفه‌های تأثیرگذار برای مواجهه با آینده مطلوب یا محتوم تصریح کرد: غربی‌ها در علوم تجربی مانند هوش مصنوعی، کوانتوم و ژنوم، خود را دهه‌ها قبل برای امروز آماده کرده‌اند. این آمادگی حاصل طراحی الزامات، ارائه پیشنهادات و یافتن روش‌های اجرایی مناسب بوده است.
لزوم ارائه راه‌حل‌های علمی و عملیاتی توسط فرهنگستان علوم برای حل چالش‌های ملی
رئیس فرهنگستان علوم، با تأکید بر اهمیت نقش فرهنگستان‌ها در ارائه راه‌حل‌های علمی برای چالش‌های کشور اظهار کرد: اگر فرهنگستان علوم نتواند راه‌حل‌های مشخص و عملیاتی ارائه دهد، از اهداف اصلی خود فاصله گرفته است. در سراسر جهان، فرهنگستان‌ها به دولت‌ها راه‌حل ارائه می‌دهند و در موضوعاتی مانند انرژی، آب، خاک، آلودگی هوا و دیگر مسائل حیاتی مشارکت دارند.
وی ادامه داد: معنای ارائه راه‌حل این نیست که فرهنگستان به‌تنهایی تمامی امور را انجام دهد، بلکه باید ظرفیت استفاده از توان علمی، دانشی و فناوری کشور را در خود ایجاد کند تا پیشنهادات دقیق و کاربردی ارائه دهد. برای مثال، اگر فرهنگستان علوم ۲۰ سال پیش یک راه‌حل جامع، علمی و دقیق برای رفع آلودگی هوای تهران ارائه کرده بود، آیا این مسئله همچنان بی‌توجه می‌ماند؟
دکتر مخبردزفولی با انتقاد از کلی‌گویی و نبود برنامه‌های شفاف افزود: نوشتن بیانیه‌هایی با مضامین کلی مانند «آلودگی هوا بد است و باید رفع شود» راه‌حل نیست. راه‌حل باید مرحله به مرحله، و بر اساس یک زمان‌بندی مشخص و الزامات تأثیرگذار ارائه شود تا امکان تصمیم‌گیری دقیق فراهم شود. ما باید در حوزه‌هایی نظیر انرژی، امنیت غذایی، و مدیریت آب، راه‌حل‌های روشن و جمع‌بندی‌شده ارائه کنیم.
وی تصریح کرد: فرهنگستان باید از رویکرد کلی‌گویی فاصله گرفته و با ارائه برنامه‌های عملیاتی و شفاف، نقش تأثیرگذار خود را در حل چالش‌های کشور ایفا کند.
ضرورت ارائه راه‌حل‌های عملیاتی مبتنی بر نظریه‌های بنیادین در فرهنگستان علوم
رئیس فرهنگستان علوم، با تأکید بر اهمیت تدوین راه‌حل‌های عملیاتی و پرهیز از کلی‌گویی، اظهار کرد: کلی‌گویی هیچ دردی از کشور دوا نمی‌کند. ارائه راه‌حل‌های ما باید مبتنی بر نظریه‌های مبنایی و حکمی باشد که بر اساس نگاه الهی شکل گرفته‌اند. به‌عنوان مثال، فرهنگستان پزشکی به صراحت اعلام کرده که برای کاهش مرگ‌ومیر مادران، باید دو اقدام مشخص و چهار برنامه عملیاتی اجرا شود. چنین رویکردی، نمونه‌ای از کار دقیق و هدفمند است.
وی افزود: لازم است بررسی کنیم که چه اقدامات مهمی را نمی‌توانیم انجام دهیم و آنچه مورد توافق جمع است را به‌عنوان برنامه‌های آینده در دستور کار قرار دهیم. نوع مباحث باید بر اساس این اولویت‌ها تنظیم شود.
دکتر مخبردزفولی با اشاره به ضرورت گفتمان‌سازی درباره آینده‌نگری تصریح کرد: یکی از اولویت‌های ما باید تبدیل تفکر آینده‌نگری به یک گفتمان فراگیر باشد. مسئولان در بخش‌های مختلف کشور باید دیدگاهی مبتنی بر آینده‌نگری داشته باشند، به دور از خودمحوری، و برای تحقق این نگاه، گروه‌هایی را مأمور به پیگیری برنامه‌ها کنند.
وی با اشاره به نقش رسانه‌ها و فضای مجازی گفت: در رسانه‌ها، تبلیغات، فیلم‌ها و فضای مجازی، چقدر به موضوع آینده‌نگری پرداخته شده است؟ این موضوع باید به یکی از محور‌های اصلی در تولید محتوا و فرهنگ‌سازی تبدیل شود تا مسیر آینده کشور با نگاهی دقیق‌تر و علمی‌تر شکل گیرد.
ضرورت گفتمان‌سازی عمیق و تبیین جایگاه فرهنگستان به‌عنوان بازوی فکری کشور
رئیس فرهنگستان علوم، با تأکید بر اهمیت گفتمان‌سازی عمیق و تکرار هدفمند برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی، اظهار کرد: غربی‌ها استراتژی خاصی دارند؛ آنها ذهن افراد را بمباران می‌کنند و با تکرار یک موضوع، محاسبات ذهنی را تغییر داده و ذهن افراد را در مسیری هدایت می‌کنند که خودشان طراحی کرده‌اند. این تکرار، ضعف‌های ما را به جایگاه تأثیرگذاری برای آنها تبدیل می‌کند.
وی افزود: ما نیز باید گفتمان‌سازی را به‌عنوان یکی از اولویت‌های اصلی خود قرار دهیم. اولویت‌هایی که توسط اعضا و کارشناسان مشخص شده است، تقریبا مورد توافق همگان است و می‌توان با ایجاد نظم بیشتر، این موضوعات را به صورت هدفمند پیش برد. بااین‌حال، ورود فرهنگستان در اجرا نباید صورت گیرد؛ چراکه وظیفه ما، مداخله در تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های اجرایی کشور نیست. ما نمی‌خواهیم جایگزین نهاد‌هایی نظیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی انقلاب فرهنگی، مجلس یا دولت شویم.
مخبردزفولی ادامه داد: هدف فرهنگستان، تبدیل شدن به یک نهاد ملی معتبر است که برای سیاست‌مداران، مجریان و تصمیم‌گیران کشور، نقش بازوی فکری و مشورتی را ایفا کند. این جایگاه باید با برنامه‌ریزی و زمان‌بندی مناسب تثبیت شود. ما در این زمینه کمی تأخیر داشته‌ایم، اما هم‌اکنون این مسیر را دنبال می‌کنیم.
وی تأکید کرد: فرهنگستان باید به‌عنوان نهادی علمی و فکری، اولویت‌ها را مشخص کند و در ارائه راه‌حل‌های مبتنی بر نظریه‌های بنیادی و راهبردی، نقشی تأثیرگذار و معتبر ایفا کند.
مخبردزفولی با اشاره به اهمیت آیندهنگاری و تأثیر فناوری‌های نوین بر دنیای آینده، گفت: در آینده، موضوعاتی مانند هوش مصنوعی، کوانتوم و تغییرات ژنتیکی در بیولوژی تأثیرات عمیقی خواهند داشت. در این حوزه‌ها، فرهنگستان باید وارد شود و تنها ابزاری برای جریانی که در سطح جهانی در حال توضیح علم و فناوری است، نباشد. بلکه باید با نظریه‌های مبنایی خود وارد عرصه شود و به‌طور هوشمندانه و مؤثر در این موضوعات تأثیر بگذارد.
در ابتدای این جلسه دکتر ناصر باقری مقدم دبیر شورای آیندهنگاری فرهنگستان علوم گزارشی از فعالیت‌های دبیرخانه شورای آیندهنگاری در دو ماه گذشته ارائه کرد.
وی ادامه داد: برگزاری همایش تغییر اقلیم و ایران آینده با حضور اندیشمندان فرهنگستان علوم و متخصصین دانشگاهی و اجرایی کشور، برگزاری جلسات متعدد همفکری با گروه‌های علمی فرهنگستان در مسایل کلان کشور از منظر هرگروه علمی فرهنگستان و تعیین اولویت‌ها و محور‌های آینده پژوهی مشترک گروه‌های علمی فرهنگستان و اجرای مشترک طرح‌های آینده پژوهی مشترک در فرهنگستان علوم از جمله این فعالیت‌ها است.
دبیر شورای آیندهنگاری فرهنگستان علوم بیان کرد: جلسات مشترک با سایر گروه‌های علمی فرهنگستان ادامه خواهد داشت و پس از جمع آوری نظرات تمامی گروه‌ها، پیشنهادات گروه‌ها در جلسات آتی شورا مطرح و تصویب خواهد شد.
دکتر باقری مقدم به برگزاری جلسات و برنامه‌ریزی لازم برای همکاری با مجمع تشخیص مصحلت نظام در طراحی چشم‌انداز آینده کشور اشاره کرد.
در ادامه دکتر حسینی مقدم از اعضای شورا گزارشی در باره نقشه راه پیشنهادی تهیه شده در دبیرخانه شورای آیندهنگاری فرهنگستان علوم از ۱۴۰۴ تا ۱۴۰۸ و محور‌های کاری پیشنهادی دبیرخانه در سال‌های آینده شورا ارائه کرد.
وی محور‌های کاری نقشه راه پیشنهادی شورای آینده نگاری را شامل توسعه نظام پایش و دیده‌بانی هوشمند علم و فناوری، آینده‌پژوهی وضعیت علم و فناوری در ایران در حوزه‌های تغییر اقلیم، امنیت غذایی، انرژی‌های نو، وضعیت جوانان، شهر‌های آینده و امنیت سایبری، گفتمان‌سازی آینده نگاری در کشور، طراحی آینده مطلوب و چشم انداز کشور در عرصه علم و فناوری، سنت حکمت و فلسفه در ایران عنوان کرد.
در ادامه تعدادی از اعضای شورای آیندهنگاری دکتر غلامرضا اعوانی، دکتر دانایی‌فرد، دکتر شمس‌السادات زاهدی، دکتر سیدسعید رضا عاملی، دکترمحمدرضا مجیدی، دکتر رضا مکنون و دکتر غلامرضا نیکبخت بروجنی به ارایه نقطه نظرات خود پرداختند که مهمترین آنها شامل توجه به پایش و ارزیابی علاوه بر ارائه راهکار و تصمیم‌سازی؛ پرداختن به برخی حوزه‌هایی مانند زیست‌بوم مجازی، علوم سایبری، علوم زیست فناوری، علوم زنتیکی، انرژی و علوم شناختی؛ آسیب‌شناسی فضای مجازی؛ بررسی و آسیب‌شناسی عدم تحقق و اجرایی نشدن الزامات سیاست‌های کلی نظام؛ مسئله ناترازی‌های حقوقی، سیاسی و حکمرانی در کشور؛ نهادینه کردن تفکر آیندهنگاری در جامعه؛ توجه همزمان به نظر و عمل؛ الزام به آیندهنگاری با افق چندین ساله نه کوتاه مدت؛ توجه به ظرفیت فرهنگستان از لحاظ منابع مالی و انسانی در تدوین نقشه راه و دچار نشدن به سندروم آینده زدگی بود.