فرش قرمزماهواره ها برای کالای فرهنگی/مسیر اصلی مسدود است

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،‌ این روزها اگر شبکه‌های ماهواره‌ای را رصد کنید،‌ متوجه حجم عظیمی از تبلیغات فیلم‌های سینمایی در حال اکران ایرانی‌، کتاب‌های ناشران داخلی و محصولات شرکت‌ها و برندهای داخل ایران در این شبکه‌ها می‌شوید،‌ با وجود اینکه طی چند سال گذشته بارها مسئولان در دوره‌های متفاوت از برخورد با عاملان اینگونه تبلیغات سخن گفته‌اند، اما وسعت تبلیغات کالاهای فرهنگی ایرانی در شبکه‌های ماهواره‌ای روزبه‌روز گسترده شده است.

سابقه پخش تبلیغات کالاهای فرهنگی به ویژه فیلم‌های سینمایی در ماهواره، به دهه 90 باز می‌گردد؛ پخش تیزر فیلم‌های ایرانی در شبکه‌های ماهواره‌ای در آن سال‌ها جنجال‌هایی آفرید که منحر به توقیف دو فیلم «آاااادت نمی‌کنیم» و «50 کیلو آلبالو» نیز شد.

اولین مورد، مربوط به پخش‌کننده فیلم «استراحت مطلق» در سال 93 بود که توانست فروش فیلم را به بالای یک میلیارد برساند. پس از اینکه تبلیغات دو فیلم دیگر ذکر شده در بالا جنجال آفرید،‌ سازمان سینمایی و قوه قضاییه ورود کردند و با دستور دادستانی، اکران فیلم برای مدتی متوقف و پخش تیزرها از شبکه جم قطع شد.

پس از این اتفاق، نوش‌آبادی سخنگوی وقت وزارت فرهنگ و ارشاد به این موضوع واکنش نشان داد و گفت: «هیچ‌گونه ارتباط رسمی بین دستگاه‌های دولتی با شبکه‌های ماهواره‌ای وجود ندارد و هنرمندانی که آثارشان مجوز دستگاه فرهنگی کشور را دارد، حق تبلیغ در شبکه‌های ماهواره‌ای را ندارند و اگر به این کار مبادرت کنند با آنها برخورد می‌شود.»

اما این ماجرا از نورزو سال 95 دوباره با پخش تیزر فیلم‌های سینمایی ادامه پیدا کرد،‌ در همان سال‌ها بود که تبلیغات چند ناشر معتبر داخلی که در حوزه کودک و نوجوان حسابی سر و صدا به راه انداخته بودند،‌ نیز از شبکه‌های ماهواره‌ای پخش شد،‌ تبلیغ کتاب از شبکه‌های ماهواره‌ای در سال‌هایی بود که قصه پرغصه تبلیغ کتاب از رسانه ملی سر زبان‌ها بود و قرار بود،‌ ماجرای تبلیغ کتاب در  رسانه‌ملی به صورت جدی دنبال شود.

مرکز رسانه‌ای شیرازه در مجمع ناشران انقلاب اسلامی در آن سال‌ها توانست با رایزنی با معاونت بازرگانی سیما به شکل‌دادن کمیته‌ای با عنوان کتاب در رسانه ملی بپردازد،‌ هر چند تبلیغ کتاب در رسانه ملی هیچ‌گاه نتوانست آنچنان که باید و شاید جایگاه خود را پیدا کند،‌ اما در دهه 90 حرکت‌هایی آغازین در این زمینه انجام شد.

با وجود همه ممنوعیت‌ها و پیگیری‌های نسبی در دوره‌های مختلف،‌ تبلیغات کالاهای فرهنگی در شبکه‌های ماهواره‌ای روز‌به‌روز گسترده می‌شود،‌ اما این تبلیغات چگونه سر از شبکه‌های ماهواره‌ای در می‌آورند؟

برای پاسخ به این پرسش دو حال وجود دارد،‌ نگاه خوشبینانه آن است که مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه سینما می‌گویند و آن این است که این تیزرها بدون اجازه صاحبان اثر و بدون دریافت وجه از این شبکه‌ها پخش می‌شود تا شبکه‌های ماهواره‌ای مخاطب خود را افزایش دهند و حالت بدبینانه نگاهی است که سال گذشته برخی کارشناسان حوزه سینما و کارگردانان داشتند و آن خروج یک و نیم میلیاد دلار ارز از کشور برای تبلیغات فیلم‌های سینمایی در شبکه‌های ماهواره‌ای است.

در حال اول‌، اگر پای تبلیغات شبکه‌های ماهواره‌ای بنشینیم، خواهیم داد که زمان طولانی گاهی تا 45 دقیقه در میان حجم تبلیغ انواع محصولات غیرکاربردی از جمله شامپوی ضدریزش مو و کرم‌های جوان‌ساز تبلیغات متعددی از فیلم‌های سینمایی و کتاب‌های ناشران پخش می‌شود، به نظر می‌رسد این فرضیه خوش‌بینانه که حجم قابل توجهی از این تبلیغات به صورت رایگان و بدون اجاره صاحبان اثر پخش می‌شود تا جذب مخاطب کنند، چندان بی‌ربط نباشد. اما نباید از نظر دور داشت که پخش این تبلیغات اگرچه ممکن است، در وهله نخست و یا حداقل فعلاً منجر به خروج ارز از کشور نشود،‌ اما نگاهی به پرفروش‌های سال‌های اخیر سینمای ایران و بازار کتاب نشان می‌دهد که چه میزان بر سلیقه مخاطب ایرانی اثرگذار بوده است.

از سوی دیگر وقتی تولید‌کننده کالای فرهنگی ایرانی تاثیر این تبلیغات را بر فروش محصول خود ببیند،‌ ترغیب به ادامه این تبلیغات ولو به صورت پولی می‌شود.

محمدمهدی عسگرپور رئیس هیات مدیره خانه سینما در این زمینه می‌گوید: تبلیغات فیلم‌های ایرانی برای شبکه‌های ماهواره‌ای سود خوبی دارد، یعنی با افزایش مخاطب آنها همراه می‌شود، شما دقت کنید در چند سال اخیر صداوسیما که با افت مخاطب همراه بوده اما شبکه‌های ماهواره‌ای پرمخاطب‌تر شدند.

وی در ادامه این گفت‌وگو،‌ اشاره می‌کند که قبل‌تر محدودیت زیادی روی این تبلیغات اعمال می‌شد، اما در حال حاضر این محدودیت‌ها ظاهراً کمتر شده است، این موضوع از جایی شروع شد که تهیه‌کنندگان، تولیدکننده‌ها و پخش‌کننده‌ها احساس کردند از کانال‌های داخلی برای معرفی فیلم‌شان به جایی نمی‌رسند و نمی‌توانند از امکانات داخلی که در گذشته کارایی داشت بهره ببرند، امکانات داخلی در گذشته کارایی داشت و محدودیت کمتر داشت، اما در حال حاضر کارایی خیلی کمی دارد و در عوض محدودیت زیادی دارد، پس تصمیم گرفتند برای تبلیغات فیلم‌شان به دنبال امکاناتی باشند که کارایی داشته باشد. اگر نمودار این اتفاق را رسم کنید خودتان متوجه می‌شوید مجموعه‌ای از عوامل در کنار هم قرار می‌گیرد و دست به دست هم می‌دهد تا فیلمساز به شبکه‌های ماهواره‌ای پناه ببرد. رویکردی که قبل‌تر تجربه نشده در حال حاضر این است که سینماگران از صداوسیما به عنوان بازوی تبلیغاتی نمی‌توانند بهره ببرند، ضمن اینکه اقبال به شبکه‌های صداوسیما هم کم است وازطرفی صدا وسیما عمدتا محصولات خاصی مدنظر دارد و برای همان فیلم‌ها تبلیغ می‌کنند از امکانات شهری هم که هیچ کمکی به سینماگران نمی رسد، برای سینماگران تنها امکان معرفی فیلم‌شان کانال‌های ماهواره‌ای باقی می‌ماند. 

حجم تبلیغات کالاهای فرهنگی بر اساس آمار

بر اساس آخرین آمار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال 1403، در شبکه‌های ماهواره‌ای تیزر 30 فیلم سینمایی در حال پخش است  که 11 پرونده شکایت از سوی صاحبان این فیلم‌ها علیه این شکبه‌های ماهواره‌ای تنظیم شده است. عمده این تبلیغات از شبکه‌های جم و پرشیانا پخش می‌شود.

در حوزه نشر هم آثار 40 تا 45 ناشر در سال 1403 پخش شده است،‌ آثاری از انتشارات خوارزمی‌، صبح صادق‌، بیدگل،‌ققنوس‌، هوپا،‌ پرتقال و … که بررسی‌های وزارت ارشاد نشان می‌دهد، عمده این تبلیغات بدون اجازه صاحبان انتشاراتی‌ها بوده است.

خبرنگار تسنیم، برای پیگیری بیشتر این موضوع به سراغ عباس محمدیان مدیرکل دفتر تبلیغات و اطلاع‌رسانی وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی رفته است، محمدیان هرگونه تبلیغ کالای ایرانی در شبکه‌های ماهواره‌ای را طبق مصوبه 550 شورای عالی امنیت ملی تخلف عنوان کرده و می‌گوید:  دستورالعمل ممنوعیت تبلیغ کالاهای فرهنگی در شبکه‌های ماهواره‌ای همچنان پابرجاست،‌ ولی مشکلی که وجود دارد، این است که اکثر سازندگان، تهیه‌کنندگان فیلم‌های سینمایی و ناشران و نویسندگان کتاب‌ها مدعی هستند، ما نه تیزر تبلیغاتی خود را برای پخش به شبکه‌های ماهواره‌ای داده‌ایم و نه وجهی بابت این تبلیغات پرداخت کرده‌ایم.

وی ادامه می‌دهد:‌ به نظر می‌رسد،‌ شبکه‌های ماهواره‌ای برای تضعیف جریان رسانه‌ای داخل کشور اقدام به پخش تبلیغات رایگان برای کالاهای فرهنگی می‌کنند،‌ تا هم شبکه‌های داخلی را تضعیف کنند و هم شمار مخاطبان خود را افزایش دهند. طبیعی است که توان اقتصادی تولیدکنندگان کالاهای فرهنگی خصوصاً در حوزه کتاب آنچنان بالا نیست که بتوانند از پس هزینه‌های ارزی تبلیغ در خارج از کشور بر بیایند،‌ این رایگان بودن این تبلیغات را پررنگ می‌کند.

 محمدیان در پاسخ به این پرسش که به نظر نمی‌رسد که رایگان بودن این تبلیغات سودی برای شبکه‌های ماهواره‌ای داشته باشد‌، ادامه می‌دهد: بررسی‌ها نشان می‌دهد حجم عظیمی از این تبلیغات به دلیل خالی نبودن آنتن این شبکه‌ها پخش می شود،‌  از سوی دیگر خالی بودن شبکه‌‌های داخلی از تبلیغ کالاهای فرهنگی نیز فضا را برای پیشتازی بیشتر آن‌ها باز کرده است.

وی می‌گوید: در گذشته صدا و سیما در این زمینه تعرفه‌های مناسبی را برای تبلیغ کالاهای فرهنگی ارائه می کرد،‌ اما در یکی دو سال اخیر با حذف شبکه ایران کالا،‌ شبکه ایران کالا،‌ بسیاری از تولیدکنندگان کالاهای فرهنگی از جمله ناشران نتوانستند از عهده هزینه تبلیغات تلویزیونی بربیایند،‌ بنابراین رشد نجومی تعرفه تبلیغات فضای شهری،‌ رسانه ملی و … موجب شده که حجم تبلیغ در شبکه‌های ماهواره‌ای افزایش پیدا کند،‌ بررسی ما نشان می‌دهد از 100 آگهی در حال پخش 10 تا 20 آگهی با تامین اعتبار از سوی کالا پخش می‌شود.

 محمدیان سفارش تبلیغ به شبکه‌های ماهواره‌ای را تخلف محرز دانسته و می‌گوید: ما پرونده‌هایی را در این خصوص به مراجع قضایی ارجاع داده‌ایم که در حال برخورد است،‌ در حال حاضر فیلم‌های سینمایی نیز حجم زیادی از تبلیغ شبکه‌های ماهواره‌ای را به خود اختصاص داده‌اند،‌ برای ما در مذاکره با 40 درصد از کارگردانان و تهیه‌کنندگان این فیلم‌ها مسجل شده است که این تبلیغات بدون هماهنگی صاحبان فیلم‌ها پخش شده است. تهیه‌کننده این فیلم‌ها هم‌اینک شکایت‌هایی  را علیه این شبکه‌های ماهواره‌ای تنظیم کرده‌اند.

 به گفته محمدیان،‌ در شرایطی که مسجل شود،‌ این تبلیغات سبب خروج ارز از کشور شود،‌ برخوردهای قهری و جدی با صاحبان کالاهای فرهنگی خواهد شد.

مشخص است، یکی از مهمترین علت‌های راه‌یابی کالاهای فرهنگی به شبکه‌های ماهواره‌ای نرسیدن دست صاحبان این کالاها به فرصت پخش از رسانه ملی و تابلوهای محیطی در شهرها است،‌ انتظار این است که مسئولان زنگ خطر را جدی گرفته و نسبت به فراهم کردن فرصت‌های داخلی برای تبلیغ کالاهای فرهنگی که با نظارت بیشتری همراه است و می‌تواند مهندسی فرهنگی را نیز عملیاتی کند‌، چاره‌ای بیاندیشند.

محمدیان در این زمینه از ورود وزارت ارشاد به مذاکره با صدا و سیما خبر داده و می‌گوید:  ما مذاکرات متعددی با صدا و سیما داشتیم،‌اما صدا و سیما در حوزه حمایت از کالاهای فرهنگی کوتاهی می‌کند.

 متاسفانه با توجه به گران بودن تبلیغات محیطی در سطح شهر و رسانه ملی رشد قارچ‌گونه تبلیغات به سمت شبکه‌های معاند رو به افزایش است، باید چاره‌اندیشی شود، قیمت تبلیغات محیطی بر اساس معیار و ملاک فرهنگی پایه‌گذاری شود‌، بررسی‌ها نشان می‌دهد،‌ در سال‌های اخیر، رشد نجومی قیمت‌ها سبب شده تا،‌ صاحبان کسب و کار برای ارائه خدمت به شبکه‌های فارسی زبان بیگانه روی بیاورند.

محمدیان می‌گوید:  متاسفانه شهرداری‌ها بی‌توجه به رسالت فرهنگی خود،‌ به دنبال کسب درآمد هستند، سهمی که برای حمایت از صنایع فرهنگی، حمایت از کارهای فرهنگی است، نسبت به سرمایه تجاری بسیار ناجیز است و این کم بودن سرانه حمایت از صنایع فرهنگی باعث ضربه زدن و لطمه زدن  شده است.

در پایان باید گفت،‌ اینکه بگوییم چون تبلیغ کالاهای فرهنگی از شبکه‌های ماهواره‌ای بدون اجازه صاحبان کالاها و در نتیجه بدون خروج ارز از کشور انجام شده است،‌ مشکلی وجود ندارد،‌ برخورد عامه پسندانه با ماجراست،‌ کافی است نگاهی به فروش میلیاردی فیلم‌های سینمایی که تبلیغات آن‌ها در یکی دو سال گذشته از شبکه های ماهواره‌ای پخش شده بیاندازیم،‌ کافی است نگاهی به پرفروش‌های بازار نشر بیاندازیم،‌ خواهیم دید آنچه که سیلقه مخاطب ما را شکل می‌دهد‌، آن چه موجب می‌شود سرمایه تولید به کدام سمت برود،‌ همین تبلیغات است.

انتهای پیام/