به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا روز یکشنبه ۱۱ مه ۲۰۲۵ (۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۴) در مسقط، پایتخت عمان، برگزار شد و حدود سه ساعت به طول انجامید. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، این مذاکرات را «جدی‌تر و صریح‌تر» توصیف کرد و اظهار داشت که گفت‌وگوها از کلی‌گویی فاصله گرفته و وارد جزئیات شده است. او تأکید کرد که مذاکرات دشوار اما مفید بوده و دو طرف درک بهتری از مواضع یکدیگر پیدا کرده‌اند، به‌طوری‌که مواضع آنها به هم نزدیک‌تر شده است. عراقچی همچنین به خطوط قرمز ایران، به‌ویژه در مورد حفظ برنامه هسته‌ای غیرنظامی، اشاره کرد و گفت تهران بر سر این موضوع معامله نخواهد کرد.
از سوی ایران، اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه، مذاکرات را «دشوار اما مفید» خواند و اظهار داشت که این دور از گفت‌وگوها به درک بهتر مواضع طرفین و یافتن راه‌حل‌های معقول و واقع‌بینانه برای حل اختلافات کمک کرده است. او افزود که زمان و مکان دور بعدی مذاکرات توسط عمان، به‌عنوان میانجی، هماهنگ و اعلام خواهد شد. بقائی همچنین تأکید کرد که ایران هرگز به دنبال تسلیحاتی‌سازی برنامه هسته‌ای خود نبوده و نیست و این مذاکرات در راستای حفظ منافع ملی ایران پیش می‌رود.
تیم آمریکایی، به رهبری استیو ویتکاف، نماینده دونالد ترامپ در امور خاورمیانه، مذاکرات را «مثبت» ارزیابی کرد و یک مقام ارشد آمریکایی به نقل از آکسیوس اظهار داشت که از نتایج این دور دلگرم شده‌اند و مشتاق ادامه گفت‌وگوها در آینده نزدیک هستند. با وجود خوش‌بینی نسبی، تنش‌هایی نیز وجود داشت، زیرا ویتکاف پیشتر شروطی سختگیرانه، از جمله توقف کامل غنی‌سازی و تعطیلی مراکز هسته‌ای ایران، مطرح کرده بود که با مخالفت صریح ایران مواجه شد. با این حال، توافق برای ادامه مذاکرات نشان‌دهنده تمایل ایالات متحده به یافتن راه‌حلی دیپلماتیک است، هرچند چالش‌های اساسی همچنان باقی است.
عبدالرضا فرجی‌راد، دیپلمات بازنشسته و سفیر پیشین ایران در مجارستان و نروژ در گفت‌وگو با ایرنا و در پاسخ به این سوال که دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا در حالی روز گذشته برگزار شد که حتی تا ساعتی پیش از آغاز آن، این نگرانی وجود داشت که فضای ایجاد شده در دو هفته گذشته میز مذاکره را از هم بپاشد؛ ارزیابی شما از این دور چیست، گفت: اکنون مشخص شده که بخشی از صحبت‌هایی که تیم آمریکایی، چه خود آقای ترامپ، چه آقای روبیو، چه ویتکاف و چه ونس، هفته گذشته اعلام می‌کردند و کمی تند بود و راه‌ها را می‌بست، به این دلیل بوده که در واقع فشار داخلی بر خودشان را کاهش دهند. بالاخره در داخل آمریکا اختلافاتی درباره نوع توافق با ایران وجود دارد. یک گروه معتقدند که باید تمامی زیرساخت‌های هسته‌ای از ایران گرفته شود. گروه دیگر معتقدند که باید حداقل اجازه داد ایران غنی‌سازی کند، اما با نظارت کامل که به تولید سلاح منجر نشود. آن گروهی که به سختگیری بیشتر معتقدند، قدرت زیادی دارند؛ نئوکان‌ها، طرفداران اسرائیل، رسانه‌های راست‌گرای افراطی و نمایندگان پرنفوذ کنگره که برای خودشان اسم و رسمی دارند. بنابراین، قبل از مذاکرات، آنها می‌خواستند اطمینان نسبی بدهند که ما کوتاه نخواهیم آمد.
ترامپ به توافق با ایران نیاز دارد
وی ادامه داد: موضوع دوم این بود که این حرف‌ها را زدند تا فشاری بر ایران وارد کنند و پیش از شروع مذاکرات به طرف ایرانی اعلام کنند که باید بساط هسته‌ای، نطنز و غیره را جمع کنید تا به توافق برسیم و ما هم تحریم‌های شما را برداریم. آقای ویتکاف به این مسئله اشاره کرد که تحریم‌ها برداشته شود اما طرف ایرانی فوراً پاسخ داد که این کار امکان‌پذیر نیست. ما سرمایه‌گذاری زیادی روی مسئله هسته‌ای، روی زیرساخت‌ها و کسب این دانش انجام داده‌ایم. همچنین ما در این راه شهدایی داده‌ایم، بنابراین زیر بار این موضوع نخواهیم رفت. این مسئله‌ای بود که در روز مذاکرات مشخص شد طرف آمریکایی وارد فاز دیگری شده است؛ یعنی به نوعی به توافقاتی که در نشست‌های اول و دوم در مسقط و رم انجام شده بود، بازگشت. البته نه کاملاً، اما قرار شده بررسی کنند که چه راهی می‌توانند پیدا کنند تا هم آمریکا راضی شود و هم بتواند در داخل آمریکا از خودش دفاع کند.
نشست چهارم، که حساس بود، نشان داد آمریکایی‌ها دنبال تنش نیستند و به توافقی نیاز دارند که از تنش دوری کنند و ایران و آمریکا به توافق برسند. ضمن اینکه آقای ترامپ به این توافق بسیار نیاز دارد و علاقه‌مند است که این توافق صورت بگیرد.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل افزود: این خیلی مهم است، چرا که الان به آقای ترامپ اتهام می‌زنند که اگر فردا اجازه دهید ایران غنی‌سازی کند، این همان برجام بود، پس چرا برجام را به هم زدید؟ همچنین باید راهی برای طرف ایرانی پیدا شود که این دانش را حفظ کند و از اعتبار خود دفاع کند. به همین خاطر قرار شده گروه‌های فنی در نشست پنجم، که آمریکایی‌ها از برگزاری آن استقبال کرده‌اند، بنشینند و راهکاری پیدا کنند؛ این یک مسئله است. مسئله دوم این است که نشست چهارم، که حساس بود، نشان داد آمریکایی‌ها دنبال تنش نیستند و به توافقی نیاز دارند که از تنش دوری کنند و ایران و آمریکا به توافق برسند. ضمن اینکه آقای ترامپ به این توافق بسیار نیاز دارد و علاقه‌مند است که این توافق صورت بگیرد. البته می‌دانیم که آمریکایی‌ها در دولت آقای ترامپ تناقض‌گویی زیادی دارند، ممکن است سه، چهار روز دیگر آقای ترامپ حرف تندتری بزند. ما باید به این چیزها عادت کنیم. آنچه دیروز در نشست مسقط نشان داد، این است که باید بیشتر روی مذاکرات تمرکز کنیم، نه آنچه در رسانه‌ها گفته می‌شود. آنچه در مذاکرات مورد توافق قرار گرفته، برای ما اهمیت دارد. البته امروز آقای ترامپ به منطقه می‌آید و سه، چهار روز در منطقه است. ما خبرهای جدیدی در این رابطه خواهیم شنید. باید صبر کنیم و اظهاراتش را بشنویم. بالاخره آقای ویتکاف هم گزارش خود را داده یا خواهد داد و بر اساس آن، آقای ترامپ اظهارنظر خواهد کرد تا ببینیم چه می‌شود.
عقب‌گرد در مذاکرات سخت شده است
این دیپلمات بازنشسته در پاسخ به این سوال که با توجه به تاکید جمهوری اسلامی ایران مبنی بر حفظ غنی‌سازی که در سخنان وزیر امور خارجه پیش از این دور، چه در سخنرانی دوحه و چه پیش از عزیمت به مسقط مورد تاکید قرار گرفت، چه سناریوهایی پیش روی دو هیات مذاکره کننده قرار دارد که هم خط قرمز تهران رعایت شده و هم کاخ سفید بتواند این توافق را به بدنه طرفدار خود بفروشد، گفت: بالاخره این‌ها در مسیر مذاکره قرار گرفته‌اند و عقب‌گرد کمی سخت شده است. هم در داخل ایران و هم در آمریکا، دولتمردان آمریکا احساس می‌کنند که باید جلو بروند و دیگر عقب‌نشینی یا توقف نداشته باشند. اگر این‌طور باشد، پس در صورت رسیدن به بن‌بست، باید یک راه‌حل سومی پیدا کنند. این راه‌حل سوم می‌تواند با توجه به وقت کمی که وجود دارد و مسئله اسنپ‌بک، راه حل موقت باشد. اگر مذاکرات طولانی شود، یا می‌تواند یک راه‌حل جامع باشد که خیال آمریکایی‌ها را راحت کند و اعتبارشان را هم حفظ کند. راه‌حل موقت ممکن است، حالا من حدس می‌زنم، این باشد که مثلاً بگویند برای حل مسئله اسنپ‌بک و تمام کردن آن، یک راه‌حل موقتی پیشنهاد کنیم.
وی افزود: برای مثال، ایران برای یک ماه، دو ماه، سه ماه، یا هر زمانی که دو طرف توافق کنند، غنی‌سازی را متوقف کند. در حالی که فعلاً غنی‌سازی ۶۰ درصد را دارد، اما آن را متوقف کند. از آن طرف، آنها هم برخی تحریم‌ها را بردارند، اما مذاکرات در عین حال ادامه پیدا کند. ممکن است مذاکراتی که ادامه پیدا کند، در شش ماه یا بیشتر، یک طرح جامع ارائه دهند. در این میان مطرح شده که در منطقه، عربستان، امارات و قطر دنبال گسترش فعالیت هسته‌ای صلح‌آمیز خودشان هستند و می‌خواهند با آمریکا کار کنند، می‌توانند یک کار مشترک بین ایران، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و آمریکا انجام دهند که زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد. آژانس نظارت کند، تبادل فعالیت علمی انجام شود، اورانیوم با هم تبادل کنند، بخرند و بفروشند. این‌ها کارهای مشترکی است که آمریکا هم در آن حضور دارد و نگرانی‌هایش برطرف می‌شود. این هم یک راه‌حل است. راه‌حل‌های مختلفی می‌توان ارائه داد که به تنش منجر نشود.
توافق موقت می‌تواند راه را برای دستیابی به یک توافق بلندمدت هموار کند
فرجی راد در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان از صحبت های شما نتیجه گرفت که توافق موقت یکی از گزینه‌های در دسترس است، گفت: یک توافق موقت می‌تواند راه را برای دستیابی به یک توافق بلندمدت هموار کند و از تنش‌هایی که اخبار متفاوتی درباره آنها منتشر می‌شود، مانند اینکه چه کسی قصد حمله دارد، چه کسی می‌خواهد دفاع کند، یا اسرائیل چه برنامه‌ای دارد، جلوگیری کند. همچنین، این توافق موقت می‌تواند زمینه‌ساز گفت‌وگو با اروپا شود و آمریکا نیز ممکن است در این گفت‌وگوها مشارکت کند. آنچه مسلم است، در نهایت باید یک توافق نهایی شکل بگیرد که بر اساس آن، کنگره تحریم‌های اولیه و ثانویه علیه ایران را لغو کند. در این صورت، ایران نیز اطمینان خواهد یافت که ضمن حفظ غنی‌سازی محدود و دانش هسته‌ای خود و ارائه برخی امتیازات به آمریکا یا غرب، تحریم‌ها به طور کامل برداشته خواهد شد.
یک توافق موقت به معنای توقف مذاکرات نیست؛ بلکه مذاکرات ادامه خواهد یافت. در گام نخست، این توافق می‌تواند به اعتمادسازی و اطمینان‌سازی کمک کند و پیشنهاد بدی به نظر نمی‌رسد. اما چه بهتر که از همان ابتدا با سرعت و جدیت بیشتری به دنبال یک طرح جامع و بزرگ باشیم که تحریم‌ها را به طور کامل لغو کند.
وی تاکید کرد: یک توافق موقت به معنای توقف مذاکرات نیست؛ بلکه مذاکرات ادامه خواهد یافت. در گام نخست، این توافق می‌تواند به اعتمادسازی و اطمینان‌سازی کمک کند و پیشنهاد بدی به نظر نمی‌رسد. اما چه بهتر که از همان ابتدا با سرعت و جدیت بیشتری به دنبال یک طرح جامع و بزرگ باشیم که تحریم‌ها را به طور کامل لغو کند. در این صورت، آقای ترامپ نیز می‌تواند از این دستاورد بهره‌برداری کند، تبلیغات کند و بگوید من بودم که با ایران به توافق رسیدم، در حالی که بایدن و اوباما نتوانستند و دموکرات‌ها شکست خوردند. یکی از اهداف آقای ترامپ هم همین است که به این موفقیت دست یابد.
روابط ترامپ و نتانیاهو تیره شده است
این استاد دانشگاه همچنین در پاسخ به این سوال که یک موضوع تکمیلی در فضای تحولات کنونی نحوه تعامل ایالات متحده و اسرائیل در هفته‌های اخیر است که منجر به این امر شده که واشنگتن راسا برای توافق با انصارالله یمن و حتی حماس ورود کند؛ این موضوع چه تاثیری بر مذاکرات ایران و آمریکا خواهد داشت، گفت: به نظر شخصی بنده، آقای ترامپ از ابتدا روی نتانیاهو حساس بود. او آدمی نسبتاً کینه‌ای است و شخصیت خاصی دارد. با دیگران هم همین‌طور رفتار کرده، مثلاً با بولتون، معاونش و دیگران. ببینید، وقتی آقای ترامپ برای بار دوم رئیس‌جمهور شد، یک اندیشمند آمریکایی پیامی در توییتر فرستاد که این حرامزاده- یعنی منظورشان نتانیاهو بود-، ۳۰ سال است ما را به جنگ در خاورمیانه کشانده است. آقای ترامپ این را سریع بازنشر کرد، یعنی توییت آن فرد را منتشر کرد. این برای نتانیاهو خیلی بد بود. آقای ترامپ آنجا می‌خواست نشان دهد که تفکرش نسبت به نتانیاهو چیست؛ اینکه نتانیاهو فردی جنگ‌طلب و غیرقابل‌اعتماد است. چرا آقای ترامپ این کار را کرد؟ چون نتانیاهو کسی بود که اولین تبریک را به آقای بایدن را در انتخابات ۲۰۲۰ گفت، در حالی که آقای ترامپ معتقد بود در آن انتخابات تقلب شده است. این در حالی است که آقای ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش بیشترین کمک را به دولت اسرائیل کرده بود. این کار انجام شد، بعد نتانیاهو آمد خیلی ملتمسانه و دوستانه، سعی در احیای روابطش با آقای ترامپ کرد.
وی ادامه داد: در قضیه ایران، وقتی نتانیاهو احساس کرد که آقای ترامپ می‌خواهد با ایران وارد مذاکره شود و بعضاً صحبت از اجازه غنی‌سازی شده، دوباره مشت او به کار دولت ترامپ رفت. با آقای والتز، مشاور امنیت ملی، تماس قرار گرفت، او را تحریک می‌کرد، اطلاعات جلسات را می‌داد، که نهایتاً والتز از پست مشاوره امنیت ملی برکنار شد و بقیه هم حساب کار دستشان آمد. ضمن اینکه نتانیاهو رسانه‌های آمریکا و لابی اسرائیل مثل آیپک را هم تحریک می‌کرد. این مسئله باعث شد که آقای ترامپ اشتباه دوم آقای نتانیاهو را دیگر نپذیرد، اشتباه اولش را به خاطر حساسیتش به آن انتخابات پذیرفت، چشم‌هایش را بست و آن توییت را هم زد، ولی گفت حواسم به تو هست اما نتانیاهو تحملش کم بود و آن رفتار را با آقای ترامپ کرد. نهایتاً آقای ترامپ به این نتیجه رسید که باید کار خودش را بکند.
تحلیل اسرائیلی‌ها این است که ایران و آمریکا نهایتاً به توافق می‌رسند، اما این توافق چیزی نیست که مورد رضایت اسرائیل باشد. به همین خاطر، اسرائیلی‌ها از سر ناامیدی می‌گویند دیگر نمی‌توانیم روی آمریکا حساب کنیم، باید کار خودمان را بکنیم، مستقل باشیم و منافع خودمان را خودمان تأمین کنیم.
اسرائیل از آمریکا ناامید شده است
فرجی راد افزود: در دیدگاه ترامپ «آمریکا اول» منافع آمریکا اول و منافع خودِ ترامپی که می‌خواهد به جایزه صلح نوبل برسد، اولویت دارد. کشتی آمریکایی نباید در تنگه باب‌المندب موشک بخورد، پس با حوثی‌هایی که موفق نشده سرکوبشان کند، به صلح رسید. توافق کردند و الان کشتی‌های آمریکایی موشک نمی‌خورند. آمریکا هم دیگر حوثی‌ها را بمباران نمی‌کند. از آن طرف، آقای ویتکاف برای بار دوم با حماس وارد گفت‌وگو شد که یک اسیر آمریکایی آزاد شود، که فکر کنم امروز آزاد شود. این برای نتانیاهو خیلی سنگین است که آمریکا با حماس تماس قرار گرفته است. قبلاً هم یک بار آقای ویتکاف این کار را کرده بود. مسئله سوم، که از همه مهم‌تر است، مسئله ایران است. تقریباً صددرصد در اخبار آمده که تحلیل اسرائیلی‌ها این است که ایران و آمریکا نهایتاً به توافق می‌رسند، اما این توافق چیزی نیست که مورد رضایت اسرائیل باشد. به همین خاطر، اسرائیلی‌ها از سر ناامیدی می‌گویند دیگر نمی‌توانیم روی آمریکا حساب کنیم، باید کار خودمان را بکنیم، مستقل باشیم و منافع خودمان را خودمان تأمین کنیم.این تحلیلگر سیاست خارجی در پایان گفت: یک سری مسائل فرعی دیگر هم وجود دارد؛ نتانیاهو انتظار داشت که آمریکایی‌ها نیروهایشان را در شمال سوریه نگه دارند تا کردها را برای استقلال تحریک کنند اما آقای ترامپ قرار است نیمی از این نیروها را خارج کند. آقای ترامپ برخوردی با آقای اردوغان نکرد. الان روابط آقای اردوغان و اسرائیل نسبتاً تیره است و تقریباً آمریکا در این دعوای ترکیه و اسرائیل حد وسط را گرفت. از طرفی، قرار است آقای جولانی را هم بپذیرد. در عربستان قرار است محمود عباس را هم بپذیرد و احتمالاً در این سفر خاورمیانه به اسرائیل سفر نخواهد کرد. همه این‌ها را که کنار هم بگذاریم، نشان می‌دهد که روابط آقای ترامپ و نتانیاهو روابط تیره‌ای شده است.