راه کارهایی برای احیای امید در دولت چهاردهم / بدون حفظ کرامت شهروندان امید ایجاد نمی شود/ امید و توسعه پایدار بدون مشارکت فعالانه مردم محال است

 گروه اندیشه: فهم مساله ایران؛ مهمترین وظیفه نخبگان و فعالان اجتماعی و سیاسی است. درایران نسل جدیدی از نظریه پردازان ظهور و بروز کرده اند که نیازهای اصلی ایران را برای اساس مفاهیمی چون توافق سازی، پایداری و امثالهم صورتبندی می کنند. این صورتبندی پارادایم جدیدی را آشکار می کند؛ خلاف پارادایم قبلی که مبتنی بر دوگانه سازی، حذف، اتکا بر تضادهای آشتی ناپذیر و نابود کننده منافع ملی بود. پارادایم جدید، بدون حذف دیگری، و با درنظر گرفتن واقعیت وجود تفاوت و تمایزها در جامعه ایرانی، دنبال آن است که از همنیشنی ارزش های متفاوت و گاه متضاد در کنار یکدیگر، به هم نظری و راهیابی مسایل اساسی و مشترک دست یافته، از نظر فکری پیشران فکری و عملی جامعه به وضع مطلوب باشد. از این منظر تکیه بر امیدهای واقعی، و پرداختن به مسایل اصلی و مشترک در عین متفاوت بودن، اصلی اساسی، برای توافق سازی و افزایش تاب آوری جامعه است. این سرمشق گمشده امیدآفرین است که جامعه و حوزه نخبگی، در حال زایش آن است. مقاله حاضر به عناصر اصلی احیای امید اجتماعی می  پردازد که در زیر از نظرتان می گذرد:

                                                                                                                                     ***

  مطالعه سخنرانی آقای دکتر محمد فاضلی در انجمن علوم  سیاسی ایران؛  با عنوان “ضرورت  های سیاسی و سیاستی دولت چهاردهم و طرح مفاهیمی چون ” امنیت” ، ” تفاهم”  و ” رونق” در ذیل مفهوم کلان ” پایداری “، حکایت از چشم انداز و افق نوینی از راه حل پیش روی ایرانیان می کند.

  مفهوم ” پایداری” اولین بار در پی مشکلات زیست محیطی و بحران انرژی  بکار گرفته‌ و در پی سالها مفاهیمی چون پایداری اجتماعی و فرهنگی و … به آن اضافه شد و چشم اندازی نوین را مبتنی بر تجربه های بشری برای توسعه در تمام حوزه های مرتبط با زندگی انسان در زیست بوم کره زمین  فراهم کرد. امروز آگاهی عمومی در بین اندیشمندان از ضرورت توجه به این پارادایم به حدی رسیده است که  اتفاق نظر وجود دارد هر هدف گذاری و برنامه ریزی بدون درنظر گرفتن سیاست های پایداری، خود در آینده ای نه چندان دور، تبدیل به معضلی می شود که راه چاره آن معضل بسیار پرهزینه تر از ارزش دستاورد و اجرای برنامه بدون آن است.

می توان گفت قابلیت و ضرورت توجه به پارادایم پایداری همچون درد مشترک، آن را به یک ایدئولوژی و فلسفه ی این جهانی و البته فرامرزی تبدیل کرده است که می تواند با بیشتر فرهنگ ها و ادیان حتی با منشاء ماوراء طبیعه پیوند ایجاد کند و بازخوردی واقعی و عینی از ضرورت های تربیتی نوع بشر را در مقابل چشمان او قرار دهد. اما آنچه که در این بین مهمتر است آگاهی از این نکته است که هسته ی اصلی ضمانت اجرای این هدف گذاری نوین به یک چیز گره خورده است ؛ عاملیت انسان و نه انسان به معنای یک ابر انسان، بلکه انسان به معنای موجودی ملموس با تمامیت واقعیت بیولوژیکی، اعتقادی، روانی و ظرفیت خودآگاهی آن.

از طرف دیگر تجربه ها و مطالعات مختلف روانشناختی و اجتماعی نشان می دهد، انسان بیش از آنکه فراخور آگاهی و علم خود دست به عمل بزند فراخور تجربه های عملی و احساسات روانشناختی خود، ذهنیات و باورهایش را سامان می دهد و اصولاً عمل های او بیش از آنکه تحت تاثیر دانایی او باشد تحت تاثیر انگیزه ها، امیدها و مهارت های زیسته ی اوست.  از این رو در این یادداشت می خواهم به تشریح مفهومی از این جنس یعنی “امید اجتماعی” بپردازم که به نظر  می رسد امکان موفقیت برنامه های  دولت در گروی توجه و کاربست آن است.

مفهومی که بخاطر انواع جریانات در کشور، این روزها تقویت آن حتی بدون اتخاذ پارادایمی خاص برای افزایش وفاق اجتماعی و کاهش خشونت و رهایی از افسردگی عمومی، ضروری است و توجه به آن مایه ی تاب آوری اجتماعی و کنترل تحریک پذیری بالا برای عملیاتی کردن برنامه های دولت است. 

مطالعات امید اجتماعی به عنوان شکلی جمعی از امید که فراتر از آرزوهای فردی، اهداف و تغییرات اجتماعی را در بر می‌گیرد، به عنوان یک مفهوم نوظهور در حوزه روانشناسی و علوم اجتماعی، بر روی آرزوها و خوش‌بینی جمعی یک جامعه برای دستیابی به تغییر و بهبود اجتماعی تمرکز دارد. مفهوم امید اجتماعی چند وجهی است و ابعاد مختلفی چون عاطفی، شناختی و اجتماعی را در بر می‌گیرد.

این مفهوم انگیزشی بوده قابل اندازه‌گیری است و تحت تأثیر برنامه‌های اجتماعی، مداخلات رسانه‌ای و حمایت اجتماعی قرار دارد. مطالعات مختلف نشان می دهد درک و تقویت امید اجتماعی پیامدهای مهمی برای رفتار اجتماعی، سلامت روان و اثربخشی ابتکارات کار اجتماعی و توسعه اقتصادی می تواند داشته باشد.

رابطه میان امید اجتماعی و پایداری سیاسی، حوزه مهمی برای مطالعه در علوم سیاسی و جامعه‌شناسی است. درک چگونگی تعامل این دو عامل می‌تواند بینش‌هایی درباره شرایط لازم برای توسعه و حفظ جوامع دموکراتیک و رشد اقتصادی کشورها ارائه دهد. امید اجتماعی فارغ از احساسات و خلقیات مثبت دیگر،  به شدت با تاب آوری و حمایت از تغییر اجتماعی مرتبط است، این امر با افزایش احساس کارآمدی، با امکان دستیابی به برابری اجتماعی مرتبط بوده به افراد انگیزه می‌دهد و نقش مهمی در روابط کار اجتماعی ایفا می‌کند.

مطالعات مختلفی در این حوزه وجود دارد به طور نمونه اندیشه‌های ریچارد رورتی، به ویژه در حوزه امید اجتماعی، در دنیای پیچیده و پر چالش امروز، حامل پیام های مهمی است . نظریات او با نقد خرد گرایی افراطی و با تاکید بر تنوع، انعطاف‌پذیری، گفت‌وگو، مشارکت و عمل‌گرایی، می‌تواند به عنوان یک راهنمای ارزشمند برای افراد و جوامع در مسیر پیشرفت و توسعه پایدار مورد استفاده قرار گیرد.

طبق مطالعات مختلف، امید اجتماعی نیازمند پیشران هایی است که به بخشی از آن اشاره می کنم:

گزارش های علمی و نظرسنجی های میدانی مختلف از رفتارهای اجتماعی در کشورمان، نشان گر آن است جامعه ما برای گام نهادن در مسیر توسعه پایدار نیازمند تجلی بارقه های امید اجتماعی است. راهکارهای عملی برای تقویت امید اجتماعی و دستیابی به پایداری سیاسی در ایران صرفاً با حفظ حرمت یکایک افراد جامعه و اطمینان بخشی به اراده ی دولت برای ترمیم زخم ها و توسعه رفاه و سرزندگی اجتماعی با هدف توسعه پایدار برای جلب مشارکت فعالانه و همدلانه دولت و ملت ارائه می‌شود. این راهکارها شامل موارد زیر است:

• تقویت مشارکت شهروندی؛
• مبارزه با فساد و ایجاد عدالت اجتماعی؛
• بهبود نظام آموزشی ؛
• تقویت دیپلماسی و بهبود روابط بین‌الملل؛
• حمایت از کسب ‌وکارهای کوچک و متوسط و ایجاد اشتغال؛
• استفاده از ظرفیت‌های رسانه‌ها و فضای مجازی؛
• تقویت سرمایه اجتماعی و
• پاسخگویی  
• بازسازی و نوجامعه پذیری خانواده.

به نظر می رسد با وجود عدم امکان گزینش و حذف  این راهکارها،  برخی از آنها هنوز این قابلیت را دارند شرایط تاب آوری را در کوتاه مدت بالا ببرند تا فرصت تجلی نتایج دیگری فراهم آید به عنوان نمونه با پاسخگویی و روایتگری صحیح، همدلانه و مسئولانه، اهرم امید اجتماعی برنامه های توسعه ی پایدار را به بازوی دیگر آن یعنی تقویت و توانبخشی کنشگران اجتماعی متصل کرده و در شکل گیری جامعه امیدوار، مقاوم و اثرگذارتر می‌کند. امید است دولت چهاردهم به عنوان آخرین فرصت با همراه سازی تمام جناح ها ریل گذاری توسعه پایدار را با پشتوانه ی ملی به منصه ی ظهور رسانده و آرزوی ملت بزرگ ایران اسلامی را محقق ساخته و راهنمای ملت های دیگر شود.
 

منابع:

1.  A. Huston, G. Duncan, V. McLoyd, Danielle A. Crosby, M. Ripke, T. Weisner, C. A. Eldred, 2005, Impacts on children of a policy to promote employment and reduce poverty for low-income parents: new hope after 5 years.
2. Anupam Yadav, 2020, Solidarity, Knowledge and Social Hope.
3. Borae Jin, Yong-Chan Kim, 2018, Rainbows in the society: A measure of hope for society.
4. Erik Schneiderhan, 2013, Rorty, Addams, and Social Hope.
5. Guangcan Xiang, Zhaojun Teng, Qingqing Li, Hong Chen, Cheng Guo , 2020, The influence of perceived social support on hope: A longitudinal study of older-aged adolescents in China.
6. J. J. Bono, 2023, Promises and Perils of Rortian Conversation: Social Hope and Stengers’s “Ecology of Practices”.
7. J. Sherblom, Laura R. Umphrey, 2023, The social cognition of hope.
8. Katharine H. Greenaway, A. Cichocka, R. V. Veelen, Tiina Likki, N. Branscombe,2016, Feeling Hopeful Inspires Support for Social Change
9. Naime ELCAN KAYNAK, 2020, Pragmatizmde Meliorizm ve Sosyal Umut Kavramı: Richard Rorty’ nin Yeniden Yorumlaması.
10. Ramón J. Santos, 2003, Richard Rorty’s Philosophy of Social Hope.
11. Thomas Deans, 2009, Richard Rorty’s Social Hope and Community Literacy

    *دکترای معماری و عضو هیات علمی دانشگاه
    بیشتر بخوانید:
    دو جناح بزرگ و ضرورت تمرکز بر مسئله اصلی
    واقعیات سخت و دردناک انتخابات در ایران / اصلاحات گام به گام تنها راه برون رفت از بحران ها / دمکراسی زمانی پایدار خواهد بود که مردم با آن زندگی کنند
    روزمرگی و نسبت آن با حاکمیت‌های آرمان‌گرا
    جوانان زبان هنر را می‌فهمند، زبان زور را پس می‌زنند
    اگر یک روز خبر عجیب نشنویم، آن روز عجیب است

    216216