در این یادداشت، به بررسی برخی از مهم‌ترین دستاوردهای دیپلماسی ایران و اثرات آن بر حکمرانی داخلی خواهیم پرداخت.
گفت‌وگوهای ایران و آمریکا: نماد دیپلماسی مؤثر در بحران‌ها
یکی از مهم‌ترین چالش‌های دیپلماسی ایران در سال‌های اخیر، تعامل با آمریکا در زمینه‌های مختلف، به‌ویژه در خصوص برنامه هسته‌ای و تحریم‌ها بوده است. گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا نشان‌دهنده این است که وقتی دستگاه دیپلماسی به‌طور حرفه‌ای عمل کند، می‌تواند اثرات مثبتی بر سایر مولفه‌های حکمرانی داشته باشد. این گفت‌وگوها نه‌تنها در راستای حفظ منافع ملی ایران بلکه به‌طور مستقیم در کاهش تنش‌های داخلی و افزایش اعتماد عمومی به توانمندی‌های کشور اثرگذار بوده است.
نقش میانجیگری ایران در بحران هند و پاکستان: قدرت دیپلماسی منطقه‌ای
در عرصه دیپلماسی منطقه‌ای، ایران با ایفای نقش میانجی‌گر در بحران‌های مختلف، از جمله تنش‌های جدید هند و پاکستان، به‌وضوح توانسته است جایگاه خود را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در خاورمیانه تثبیت کند. در این میان، تلاش‌های دیپلماتیک ایران برای کاهش تنش‌ها و دعوت به گفت‌وگو، نه‌تنها به‌عنوان یک اقدام دیپلماتیک مهم در سطح بین‌المللی، بلکه به‌عنوان ابزاری برای تقویت حکمرانی داخلی و افزایش احساس امنیت در میان مردم ایران، تأثیرگذار بوده است.
حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم وداع رسمی پاپ فرانسیس: دیپلماسی فرهنگی ایران
یکی دیگر از جنبه‌های مهم دیپلماسی ایران، فعالیت‌های فرهنگی و علمی آن است. حضور سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران، در مراسم وداع رسمی پاپ فرانسیس، نمادی از دیپلماسی فرهنگی ایران است که در عین حفظ هویت ملی، ارتباطات فرهنگی را با سایر کشورها تقویت می‌کند. این اقدام نه‌تنها بیانگر احترام و تعامل ایران با دیگر فرهنگ‌ها و ملت‌هاست، بلکه به‌عنوان ابزاری برای ارتقای جایگاه کشور در عرصه جهانی و تقویت روابط دوجانبه با کشورهای مختلف عمل می‌کند.
حضور وزیر علوم ایران در نشست جهانی وزرای علوم یونسکو: بازگشتی مؤثر به عرصه دیپلماسی علمی
یکی از مهم‌ترین اتفاقات اخیر در عرصه دیپلماسی علمی ایران، حضور حسین سیمایی صراف، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری کشور، در نشست جهانی وزرای علوم یونسکو در فروردین ۱۴۰۴ بود. این نشست که پس از هفت سال غیبت ایران در چنین اجلاسی برگزار شد، فرصتی بی‌نظیر برای بازتعریف نقش ایران در جامعه علمی جهانی بود. بیش از دو سوم بیانیه پایانی این نشست تحت تأثیر مواضع ایران تنظیم شد، که نشان‌دهنده تأثیر قابل‌توجه کشورمان در این مجمع جهانی بود. موضوعات مطرح‌شده در این اجلاس شامل دیپلماسی علمی، امنیت در تحقیقات، و همکاری‌های عادلانه در فناوری‌های نوین بود. ایران با تأکید بر اهمیت تبادل علمی و فناوری‌های نوین، همچنین ضرورت ایجاد امنیت برای محققان در سطح بین‌المللی، توانست جایگاه خود را به‌عنوان یک بازیگر مؤثر در این عرصه جهانی بازسازی کند. این حضور نه‌تنها به‌عنوان رویکردی استراتژیک در عرصه دیپلماسی عمومی، بلکه در تقویت اعتماد و همبستگی در داخل کشور نیز مؤثر بوده است.
دیپلماسی منطقه‌ای و تقویت روابط با همسایگان: گام‌های مؤثر در سیاست خارجی
در زمینه روابط منطقه‌ای، ایران در تلاش است تا تنش‌ها با همسایگان خود را کاهش دهد و به توسعه روابط همه‌جانبه با کشورهای همسایه بپردازد. نمونه بارز این تلاش‌ها، حل تنش‌ها با جمهوری آذربایجان و بهبود روابط با عربستان سعودی پس از احیای روابط در سال ۲۰۲۳ است. این گام‌ها نه‌تنها به تقویت موقعیت ایران در سطح منطقه‌ای کمک کرده، بلکه زمینه‌ساز کاهش تنش‌های داخلی و افزایش همگرایی در کشور شده است.
تقویت دیپلماسی اقتصادی: جلب سرمایه‌گذاری و کاهش اثرات تحریم‌ها
دیپلماسی اقتصادی ایران نیز در این دوره مورد توجه ویژه قرار گرفته است. ایران توانسته است از فرصت‌های بین‌المللی برای جذب سرمایه‌گذاری بهره ببرد و با استفاده از پلتفرم‌هایی مانند سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس، تحریم‌ها را کاهش داده و روابط اقتصادی خود را گسترش دهد.
مدیریت مذاکرات هسته‌ای و تقویت جایگاه ایران در مذاکرات بین‌المللی
یکی دیگر از جنبه‌های برجسته دیپلماسی ایران در این دوره، مدیریت مذاکرات هسته‌ای و تلاش برای کاهش تحریم‌ها بوده است. ایران توانسته است با همکاری نزدیک با شرکای منطقه‌ای و بین‌المللی، نظیر روسیه و چین، موضع خود را در مذاکرات تقویت کند و با حفظ دستاوردهای برجام، به‌دنبال راهکارهایی برای کاهش فشار تحریم‌ها باشد. این اقدامات نه‌تنها به‌عنوان بخشی از سیاست خارجی، بلکه به‌عنوان عاملی برای تقویت آرامش داخلی و بهبود شرایط اقتصادی کشور نیز مؤثر بوده است.
چالش‌ها و تفرقه‌های داخلی: موانع دیپلماسی مؤثر
با وجود این دستاوردهای دیپلماتیک، باید به چالش‌هایی مانند تحریم‌ها، فشارهای خارجی و تفرقه‌های سیاسی داخلی نیز اشاره کرد. این چالش‌ها همچنان سایه‌ای بر عملکرد دستگاه دیپلماسی ایران افکنده و مانع از استفاده کامل از ظرفیت‌های دیپلماسی برای بهبود شرایط داخلی و بین‌المللی کشور شده است. با این حال، توانمندی‌های دستگاه دیپلماسی ایران در پیشبرد اهداف ملی و تقویت جایگاه کشور در عرصه جهانی، بی‌تردید شاهدی بر این است که دیپلماسی حرفه‌ای می‌تواند نقش بسزایی در کاهش تنش‌ها، افزایش هماهنگی داخلی و تقویت ثبات سیاسی کشور ایفا کند.
در نهایت، می‌توان گفت که موفقیت‌های اخیر دیپلماسی ایران نه‌تنها در بهبود روابط خارجی کشور، بلکه در تقویت ثبات داخلی نیز مؤثر بوده است. دستگاه دیپلماسی ایران با تمرکز بر دیپلماسی چندجانبه، روابط منطقه‌ای و دیپلماسی اقتصادی، توانسته است جایگاه کشور را در سطح بین‌المللی ارتقاء دهد و به‌طور همزمان به آرامش و ثبات داخلی کمک کند. با این حال، برای تحقق کامل این اهداف، نیاز به رفع موانع داخلی و مقابله با چالش‌های سیاسی و اقتصادی باقی‌مانده داریم.
* عضو هیات علمی دانشگاه