به گزارش گروه سیاست خارجی ایرنا، دهلی‌نو مقصد نخستین سفر معاون سیاسی وزیر امور خارجه در سال جدید میلادی بود و «مجید تخت روانچی» روزهای پنجشنبه و جمعه هفته گذشته به منظور شرکت در نوزدهمین دور نشست مشورت‌های سیاسی ایران-هند به این کشور سفر و با مقامات ارشد دهلی‌نو درباره مهمترین موضوعات روابط دو جانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی گفت‌وگو و رایزنی کرد. به تصریح تخت‌روانچی روابط اقتصادی از جمله بندر چابهار از برجسته‌ترین محورهای مذاکرات بود و هند خواهان ارتقا روابط سنتی تاریخی خود با ایران در همه زمینه‌هاست. این ارتقا اما از یک سو ضرورت روابط تهران-دهلی‌نو و از سوی دیگر یکی از مهمترین نگرانی‌های غرب و به ویژه آمریکا در چهار سال آینده خواهد بود. علاوه بر همکاری اقتصادی به ویژه در زمینه متنوع کردن تجارت و همچنین توسعه بندر چابهار به شمول موضوع اتصال خط آهن چابهار به زاهدان که هند نیز علاقه‌مند به مشارکت در آن است، مسائل منطقه‌ای به ویژه اوضاع در سوریه و افغانستان در رایزنی های معاون سیاسی وزیر خارجه در دهلی نو مورد توجه ویژه قرار داشت. حفظ آرامش و ثبات در غرب آسیا مورد توجه هر دو کشور است و البته مقام های هر دو کشور گوشه چشمی هم به تحولات در قفقاز در این دور از نشست های مشورتی داشتند.
اهمیت روابط ایران و هند
هندوستان، قرن‌های متمادی یکی از گسترده‌ترین حوزه‌های نفوذ ایران فرهنگی بوده و از این رو روابط دو کشور را چیزی فراتر از اقتصاد و سیاست شکل داده است. با این همه هند و ایران در مقطع کنونی نیازمند قوام این روابط بر مبنای نیازهای ژئوپلتیک در جهان کنونی هستند و مهمترین محورهای این نیازهای دوجانبه را می‌توان در انرژی، تروریسم و ترانزیت مورد ارزیابی قرار داد.
انرژی: قدرت نوظهور جهان برای تامین ۳.۷ تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی، نیازمند ذخایر عظیم نفت و گاز در جنوب غرب آسیاست و ایران در این منطقه یکی از بزرگترین دارنده‌های این نیاز و نزدیک‌ترین مسیر برای تأمین آن است. صادرات نفت و گاز از ایران به هند در دو دهه گذشته متاثر از فشارهای تحریم با فراز و فرودهایی همراه بوده و گرچه میزان این صادرات و سرمایه‌گذاری هند در دوران پس از امضای برجام با افزایش چشم‌گیری روبرو بوده اما پس از خروج دونالد ترامپ رئیس‌جمهور وقت آمریکا از این توافق این صادرات هم با سرمایه‌گذاری‌های اعلامی هند، کاهش شدید یافت.
ترانزیت: همزمان با افزایش چشمگیر رشد اقتصادی هند، ضرورت اتصال به غرب در دکترین سیاست خارجی هند اهمیت ویژه یافت. دهلی‌نو در آستانه ورود به قرن بیست‌ویکم ضمن کنار گذاشتن سیاست‌های مبتنی بر عدم تعهد و ایدولوژیک در رابطه با جهان، سیاست درهای باز به روی جهان به ویژه همراهی با بلوک غرب را در دستور کار قرار داد و در پی مسیرهایی گشت که بتواند خود را به جغرافیای این سرزمین‌ها نزدیک‌تر کند. ارزیابی‌های هند، ایران و به ویژه بندر چابهار را بهترین مسیر رسیدن به آسیای میانه، روسیه، آسیای مرکزی، قفقاز و اروپا نشان داد.
سرمایه‌گذاری عظیم بر پروژه‌هایی چون کریدور شمال-جنوب و نیز بندر چابهار در ایران از نتایج آن ارزیابی‌ها بود. ایران و هند در راستای اجرایی کردن توافقاتی که از نیمه دهه نود میان دو کشور جاری شد؛ اردیبهشت ماه سال جاری توافقی ۱۰ ساله را امضا کردند که مهمترین نام در بندهای مختلف آن بندر چابهار بود. هرچند مبلغ این قرارداد با افزایش ۳۵میلیون‌دلاری، به ۱۲۰میلیون دلار رسید اما دو کشور راه طولانی را برای آن طی کردند؛ نسخه اولیه این توافق، بهمن ۱۳۹۵ و در پی سفر «ناندرا مودی» رئیس‌جمهور هند به ایران میان روسای جمهور وقت سه کشور امضا شده بود.
هند سال ۲۰۱۴ با وجود برخی مخالفت‌ها تفاهم‌نامه‌ای به منظور توسعه بندر چابهار امضا کرد. ۲ سال بعد دولت وقت افغانستان هم به ایران، هند پیوست و موافقت نامه سه جانبه چابهار امضا شد تا هند و افغانستان دادوستد خود را ادامه دهند.
تروریسم و امنیت: یکی از مهمترین رشته‌های پیوند دهنده میان ایران و هند، منافع مشترکی است که دو کشور از وجود امنیت در منطقه دارند. امنیت و ثبات و کاهش فعالیت‌های تروریستی در محیط پیرامونی هند با توجه به برنامه‌ریزی‌های اقتصادی این کشور اولویت بزرگی است که دهلی‌نو را در کنار تهران به عنوان یکی از مهمترین تامین‌کنندگان این امنیت قرار می‌دهد. هند مسیرهای ترانزیتی قاچاق مواد مخدر از افغانستان به کشورش را یکی از مهمترین آسیب‌های جامعه جوان و در حال توسعه خود می‌داند. رقابت تاریخی و بی‌پایان با پاکستان هم، ایران را به عنوان همسایه غربی اسلام‌آباد، برای هند مهم می‌سازد.
جهان متفاوت و انتخاب‌های متفاوت
نوزدهمین دوره از نشست‌های مشورت‌های سیاسی بین ایران و هند در حالی برگزار شد که جهان با دوره پیشین آن تفاوت‌های بسیاری کرده و شرایط سیاسی و ژئوپلتیک نظام بین‌الملل با برخی تغییرات روبرو شده است. اینکه تغییرات موجود تا چه اندازه در روابط میان تهران و دهلی‌نو تاثیرگذار خواهد بود بستگی مستقیم به هر دو کشور دارد. فرصت به وجود آمده هم می‌تواند نقطه عطفی در روابط باشد و هم تاریخچه‌ای از حسرت و عبرت.
یکی از مهمترین این تغییرات، از بین رفتن ثبات نسبی در بخشی از مسیری است که هند در سال‌های گذشته تلاش کرده است از طریق آن به اروپا متصل شود؛ مسیری که از آن با «کریدور اقتصادی هند -خاورمیانه – اروپا» (IMEC)» نام برده می‌شود. این پروژه که از بندر فاو عبور و به دمشق می‌رسید، با سقوط نظام سیاسی در سوریه و جنگ و نابسامانی گسترده در لبنان، در معرض تهدید و یا دستکم تحدید قرار گرفته است و این می‌تواند هند را ترغیب به بهره‌گیری از مسیرهای جایگزین و تسریع در سرمایه‌گذاری در بهترین این مسیرها یعنی چابهار کند، مسیری که به عنوان بخش مهمی از کریدور ترانزیتی شمال – جنوب (INSTC) است و با توجه به موقعیت خاص خود می‌تواند شاهراه اصلی ارتباطی کشورهای منطقه تعریف شود.
اهمیت این منطقه برای ایران در شرایط کنونی به اندازه‌ای است که معاون سیاسی وزیر امور خارجه مهمترین موضوع نشست‌های مشورتی خود با مقامات هندی را چابهار اعلام کرده است. جدیت هند برای سرمایه‌گذاری در چابهار در کنار تمایل آشکار چین برای حضور در این بندر استراتژیک می‌تواند ایران را به اصلی‌ترین منتفع رقابت میان این دو به عنوان دو رقیب جدی تبدیل کرده و فرصت کاستن از فشار تحریم‌ها را به ایران دهد. نشانه‌های این جدیت را می‌توان از اعلام تمایل هند برای حضور و مشارکت در پروژه خط‌آهن چابهار به زاهدان و نیز افزایش سرمایه‌گذاری در چابهار دریافت.
سایه ترامپ بر روابط ایران و هند
برنامه‌ریزی تهران و هند برای آینده روابط خود را، متغییری به نام آمریکا تحت تاثیر قرار می‌دهد. واشنگتن و دهلی‌نو به گفته «راندیر جیسوال» سخنگوی وزارت خارجه هند، ارتباط بسیار عمیق و نیز شراکت راهبردی با یکدیگر تعریف کرده و هند علاقمند است با دولت جدید «دونالد ترامپ» همکاری تنگاتنگی داشته باشد. این همکاری به ویژه زمانی که ترامپ هند را به چشم اهرمی اقتصادی و سیاسی برای فشار به چین می‌بینید، اهمیت ویژه می‌یابد. از سوی دیگر آمریکا همراهی هند را برای کاستن از قدرت گروه‌های تروریستی در منطقه نیاز دارد و این الزامات سیاسی، اقتصادی و امنیتی، در کنار همکاری‌های وسیع در صنایع نظامی و هسته‌ای دو کشور را بهم نزدیک کرده است.
این همکاری تنگاتنگ می‌تواند بر مناسبات میان ایران و هند تاثیرگذار شود اما این دهلی‌نو خواهد بود که تصمیم می‌گیرد تاثیر مثبت یا منفی باشد. هند پیش از این توانسته بود معافیتی مهم از تحریم‌های آمریکا در حوزه سرمایه‌گذاری در ایران کسب کند و باید دید در دوره ترامپ هم قادر به تداوم آن خواهد بود یا نه؟ چین به عنوان رقیب اصلی هند در اقتصاد، به رغم تحریم، خود را از بازار نفت و انرژی ایران محروم نکرده اما رویه کجدار و مریز هند در این سال‌ها حتی با وجود نیاز نیروگاه‌های این کشور به نفت سنگین ایران، در درازمدت می‌تواند میدان رقابت را به چین واگذار کند. با این همه ایران آن اندازه ظرفیت و هوشیاری را داراست که بتواند در چنین شرایطی روابط خود با هند را با کمترین آسیب از سوی آمریکا هدایت کند و این بیش از هر نیاز دیگری، نیازمند گفت‌وگو و رایزنی‌های گسترده و اقناع‌سازی عمیق است که به نظر می‌رسد نخستین سفر روانچی در سال جدید به هند در همین راستاست.