دانشگاه متناسب با توسعه کمی، توسعه کیفی پیدا نکرده است / علوم اجتماعی را باید با رویکرد حکمت عملی پیگیری کنیم

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، در این برنامه اکرم قدیمی رئیس انجمن ترویج علم ایران و دانشیار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، امیر محمدی‌دوست کارشناس ارشد واحد مطالعات راهبردی سازمان ملی هوش مصنوعی، سجاد هجری مدیر گروه اجتماعی و فرهنگی پژوهشکده سیاست‌پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت و حمید دهقانیان، مدیر اندیشکده مطالعات ایران به عنوان پژوهشگران و کارشناسان حضور داشتند.

دانشگاه متناسب با توسعه کمی، توسعه کیفی پیدا نکرده است

امیر محمدی دوست کارشناس ارشد واحد مطالعات راهبردی سازمان ملی هوش مصنوعی در با اشاره به رابطه دوسویه قدرت و دانش گفت: ما رابطه دو سویه‌ای بین قدرت و دانش داریم به این معنی که هم دانش قدرت می‌آورد و هم قدرت موجب توسعه دانش می‌شود.

وی افزود: در مسیر تفکر بنیادین انسان غربی یک جابه‌جایی شکل‌گرفته و انسان‌محور نظم اجتماعی قرار می‌گیرد و دیدگاه به دانش تغییر پیدا می‌کند.

محمدی دوست تصریح کرد: زمانی که می‌گوییم علم قدرت است به این معنی می‌رسیم که علم توانایی کنترل طبیعت است. ما از علم برای بهبود زندگی خودمان بهره‌برداری می‌کنیم و برای رسیدن به قدرت از علم استفاده می‌کنیم. اگر توسعه را کسب قدرت برای بهروزی، به‌دست‌آوردن ابزار و فناوری‌های پیشرفت در زندگی بشری و تسخیر طبیعت تعریف کنیم علم در همه این موارد به کمک انسان می‌آید.

کارشناس ارشد واحد مطالعات راهبردی سازمان ملی هوش مصنوعی با بیان اینکه پشتوانه این تعبیر خرواری از مبانی فکری و فلسفی وجود دارد که در غرب شکل‌گرفته است بیان کرد: اگر می‌خواهیم تبیین دگرگونه‌ای داشته باشیم باید به پشتوانه‌های فکری و فلسفی دیگری تکیه بزنیم. در این صورت تعبیر ما از جایگاه انسان در طبیعت تغییر پیدا می‌کند. علم در دنیای مدرن منجر به سوءاستفاده‌هایی شده که زندگی بشری در حالت عمومی را دچار مخاطراتی می‌کند.

محمدی دوست تصریح کرد: ترویج علم با اهداف متفاوتی شکل می‌گیرد. ما سه شکل از تعریف دانشگاه را پشت سر گذاشته‌ایم. در موج اول دانشگاه آموزش‌محور و پژوهش‌محور را داشتیم به این معنی که تنها رسالت دانشگاه آموزش و پژوهش است. نسل بعدی دانشگاه که در انگلیس به وجود آمد دانشگاه انسان‌محور بود که هدف آن تربیت انسان فرهیخته بود. بعد از آن وارد نسل سوم دانشگاه یعنی دانشگاه کارآفرین شدیم. بعد از آن نسل دانشگاه جامعه‌محور را داریم.

کارشناس ارشد واحد مطالعات راهبردی سازمان ملی هوش مصنوعی در ادامه اضافه کرد: ما تا زمانی که مسئله خود را مشخص نکنیم اقدامات و راهبردهایمان برای ترویج علم در جهت‌های مختلف خواهد بود که گاهی ممکن است خنثی‌کننده یکدیگر نیز باشند. ما از سال ۱۳۸۴ برای ارتقاء اعضای هیئت‌علمی سیاستی را در پیش گرفتیم که به مقالات علمی و پژوهشی اهمیت می‌داد. ما از اوایل دهه نود اکوسیستم نوآوری را مطرح کردیم و به دنبال دانشگاه کارآفرین بودیم که در تولید ناخالص داخلی تأثیرگذار باشد.

محمدی دوست گفت: اگر ما به دنبال دانشگاهی هستیم که مشکلات جامعه را حل کنیم باید مسئله خود را مشخص کنیم. یک‌سری از نهاد‌ها در کشور توسعه پیدا کرده‌اند که نهاد‌های آموزشی هستند و تعداد قابل‌توجهی از آنها وابسته به یک شرکت بخش خصوصی هستند. دانشگاه متناسب با توسعه کمی توسعه کیفی پیدا نکرده و نتوانسته نیاز‌های جامعه را تأمین کند.

وی با اشاره به اینکه شاهد سیر فزاینده و پر شتاب خروج نخبگان نیز هستیم، تصریح کرد: میان واقعیات عرصه سیاست‌گذاری علم و فناوری با خواسته‌های ما شکاف قابل‌توجهی وجود دارد. شورای‌عالی انقلاب فرهنگی برای خط‌مشی توسعه هوش مصنوعی بیست و نه اولویت تعیین کرده است و این یعنی اولویت نداریم. خواسته‌های ما با واقعیت فاصله دارند و این موضوع کارکرد‌ها را کاهش می‌دهد. ما یا باید از خواسته‌هایمان صرف‌نظر کنیم یا خواسته‌هایمان را به واقعیات نزدیک کنیم.

محمدی دوست اظهار کرد: عموم کشور‌ها تصمیم گرفته‌اند در زنجیره ارزش تولیدات دانشی در دنیا بخشی را اشغال کنند و تمام توان خود را در آنجا به کار بگیرند. این راهبرد به آنها در آن بخش مزیت نسبی می‌دهد و این امکان را فراهم می‌کند که قدرت خود را توسعه دهند. به واسطه پیداکردن مزیت‌های نسبی امکان همکاری‌های متقابل و شکل‌گیری ائتلاف با سایر کشور‌ها به وجود می‌آید. وقتی مزیتی داشته باشیم کشور‌ها برای همکاری به سراغ ما می‌آیند و این همکاری‌ها موجب می‌شود ریسک آسیب‌پذیری در این کشور‌ها پایین بیاید.

کارشناس ارشد واحد مطالعات راهبردی سازمان ملی هوش مصنوعی در آخر با بیان اینکه حوزه هوش مصنوعی در دنیا توسعه پیدا می‌کند و بر قدرت تأثیر خواهد داشت گفت: ما باید سعی کنیم مزیت‌های خود را در جایی تعیین کنیم و به واسطه ارتباطات گسترده با کشور‌های دیگر امکان آسیب‌پذیری‌ها در آینده را کم کنیم. در کتاب قدرت و پیشرفت ذکر شده که علم لزوماً به خیر همگانی منجر نمی‌شود و در ابتدای توسعه علم نباید به دنبال خیر همگانی باشیم.

باید در جامعه روحیه علمی را ایجاد، ترویج و تقویت کنیم

سجاد هجری مدیرگروه اجتماعی و فرهنگی پژوهشکده سیاست‌پژوهی و مطالعات در ادامه این برنامه گفت: یک نگرانی در مورد استعمال واژه علم وجود دارد متأسفانه هر روز شاهدیم که واژه علم فقط برای علم و فناوری به کار می‌رود و این آفتی بزرگ است.

وی با بیان اینکه علم نقشه بسیار پهناوری دارد افزود: برخی اسناد این شیوه استعمال را تقویت و ترویج نموده است. در سال ۹۷ بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی منتشر شد. هر جا در این بیانیه کلمه علم آمده فناوری به آن عطف شده یا از واژه علم واژه علم و فناوری انطباق پیدا می‌کند.

هجری تصریح کرد: دومین مسئله این است که علم همواره برای موضوعی به کار می‌رود به‌عنوان نمونه علم برای توسعه یا علم برای اقتصاد در نظر گرفته می‌شود. اما باتوجه‌به تاریخ علم به نتیجه مهمی می‌رسیم که هیچ کجا علم به معنای حقیقی توسعه کمی و کیفی پیدا نکرده مگر جایی که اهل علم، علم را برای علم خواسته باشند.

مدیرگروه اجتماعی و فرهنگی پژوهشکده سیاست‌پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت بیان کرد: اگر صحبت از ترویج علم می‌شود موضوع مهم همان ترویج علم برای علم است. ما باید در جامعه روحیه علمی را ایجاد، ترویج و تقویت کنیم. علم برای علم منافاتی با علم برای چیز‌های دیگر ندارد بلکه زمینه‌ساز این موضوع است. ما در میراث غنی خود مطالب فراوانی در مورد علم برای علم می‌یابیم.

هجری با بیان اینکه ما باید روحیه علمی را ترویج کنیم، گفت: روحیه علمی منافاتی با این ندارد که ما علم را برای توسعه و پیشرفت و عمران به کار ببریم. علم در رسیدن به این اهداف نقش اساسی دارد زمینه این علم برای چیز‌های دیگر علم برای علم است. علم قدرت می‌آورد اکنون در ادبیات جهان قدرت نرم و سخت داریم و گاه واژه اقتدار را برای قدرت نرم به کار می‌برند علم هر دو قدرت را به وجود می‌آورد.

هجری، مدیرگروه اجتماعی و فرهنگی پژوهشکده سیاست‌پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت در پایان گفت: قدرت هوشمند ترکیبی از قدرت نرم و سخت است. قدرت نرم، توانایی و قدرت جذب و اقناع است که پیشرفت‌های علمی آن را تقویت می‌کنند. اگر صحبت از دیپلماسی می‌شود افزایش قدرت نرم با علم در آن می‌گنجد علم در مقوله استقلال نقش اساسی دارد.

علوم اجتماعی را باید با رویکرد حکمت عملی پیگیری کنیم

حمید دهقانیان مدیر اندیشکده مطالعات ایران در ادامه برنامه با اشاره به اینکه مرز علم و خرافه را نمی‌توان به جامعه نشان داد گفت: فیلسوفانی که در اوایل قرن روشنگری آمدند سنت و آنچه دانش بومی بود به عنوان خرافه تلقی کرده و این‌گونه وانمود کردند که علم فقط دانش پوزیتیو است.

دهقانیان تصریح کرد: در ادبیات همواره در جهان سوم و جهان غیراروپایی خرافه مطرح بوده و با چنین تصویری از جهان غیراروپایی استعمار شکل گرفت. ما نمی‌توانیم منکر این شویم که مرزی بین خرافه و علم وجود دارد. نمی‌توانیم همه دستاورد‌های علم جدید را بپذیریم و علم گذشته را خرافه بدانیم و دانش بومی را نمی‌توانیم به‌راحتی رد کنیم.

مدیر اندیشکده مطالعات ایران با بیان اینکه حتی فیلسوفان پست‌مدرن هم به انکار علم بومی اعتراض داشتند، اظهار کرد: فرهنگ دانش‌دوست و علم دوست همواره در فرهنگ ما وجود داشته است. هر آنچه به‌عنوان علم مطرح بوده محصول تمدن جدید است. افکار عمومی علم را دانش تجربی می‌دانند؛ اما غرب از این مسئله عبور کرده است. متأسفانه هنوز فضای علمی ما به این مناقشه ورود پیدا نکرده است و هر آنچه که دانش غیر از دانش غربی است را پس می‌زنیم.

وی افزود: ما متأسفانه در بین برخی از اساتید و دانشجویان هیچ توجهی به پیشینه تاریخی علم و هویت خود نداریم.

دهقانیان در پایان گفت: ما انتظاری که از علوم طبیعی داریم را نباید به علوم دیگر مانند علوم اجتماعی ارتباط دهیم چرا که علوم اجتماعی ارزش‌مدار هستند و باید با رویکردی از جنس حکمت عملی موضوع را پیگیری کنیم.

اطلاعات در مورد هر علمی باید همگانی باشد

اکرم قدیمی رئیس انجمن ترویج علم ایران و دانشیار مؤسسه تحقیقات سیاست علمی کشور با اشاره به هدف تاسیس انجمن ترویج علم ایران گفت: انجمن ترویج علم ایران سال ۱۳۸۰ تأسیس شد؛ اما قبل از آن رویداد جایزه ترویج علم اتفاق افتاد که هدف آن شناسایی مروجان علم بود؛ یعنی کسانی که تلاش می‌کنند علم را به زبان ساده و جذاب به مردم معرفی کنند.

وی افزود: همایشی نیز تحت عنوان راهکار‌های علوم برگزار شد تا مکانی برای جمع‌شدن مروجان علم در نظر گرفته شود و در سال ۱۳۸۰ دبیرخانه دائمی جایزه ترویج علم تأسیس شد و هدف اصلی انجمن اشاعه تفکر و بینش علم، تشویق مروجان علم در قالب جایزه سالانه، برگزاری کارگاه، همایش، نشست و تهیه منشور ترویج علم بود. از سال ۱۳۹۱ فعالیتی به کار‌های انجمن اضافه شد. برگزاری هفته ترویج علم را در نظر گرفتیم که از روز جهانی علم آغاز می‌شود.

رئیس انجمن ترویج علم ایران بیان کرد: ما با هدف اینکه ارتباط نظام‌مند بین علم و جامعه ایجاد شود این موضوع را دنبال کردیم که امسال سیزدهمین هفته ترویج علم با همکاری و کمک نهاد‌ها و سازمان‌های علمی فرهنگی کشور برگزار شد.

وی تصریح کرد: آخر هفته ترویج علم نیز هر سال مراسم اعطای جایزه ترویج علم را برگزار می‌کنیم. یکی از فعالیت‌هایی که همواره تأثیر مثبت داشته اهدای جوایز و تقدیر از افرادی است که در حوزه‌های مختلف تلاش می‌کنند. اعطای جایزه انجمن که یک نهاد غیردولتی است بیست و پنج سال ادامه داشته است. امسال تعداد کاندیدا‌های جایزه بیشتر از سال‌های قبل بود و حدود پانصد نفر کاندیدا برای دریافت جایزه حضور داشتند که رقابت سختی را شاهد بودیم و انتخاب نیز دشوار شده بود.

قدیمی گفت: افراد صاحب‌نام زیادی حضور داشتند. جایزه جدیدی تحت عنوان کنشگر علم و جامعه نیز در نظر گرفتیم که یاد بود زنده‌یاد استاد محمدامین قانعی‌راد بود. جایزه ادبیات کودک یادبود خانم توران میرهادی است. جایزه معلمان در مناطق کم‌برخوردار یادبود زنده‌یاد استاد محمد بهمن بیگی است. جایزه ترویج علم و محیط‌زیست یادبود زنده‌یاد هنریک مجنونیان است.

رئیس انجمن ترویج علم ایران مطرح کرد: جایزه رسانه و ترویج علم و جایزه نهاد‌ها و انجمن‌های مروج علم را داریم. امسال جایزه مربوط به فعالیت‌های نوآورانه و خلاقانه را نیز داشتیم. بعد از کنفرانس جهانی علوم، یونسکو و شورای بین‌المللی علوم روز دهم نوامبر را برای روز جهانی علم، توسعه و صلح در نظر گرفتند. این روز در بسیاری از کشور‌ها جشن گرفته می‌شود.

قدیمی یا بیان اینکه بشر به مدد علم به پیشرفت رسیده و علم میراثی جهانی است، گفت: توجه به علمی که برای صلح باشد نیاز به توجه به جنبه‌های اخلاقی دارد. افراد باید با یک‌سری از ارزش‌ها برای ترویج علم آشنا شوند تا ارتباط نزدیک‌بین علم و جامعه برقرار شود.

رئیس انجمن ترویج علم ایران در آخر با اشاره به اینکه جهان تخصصی شده است، گفت: عمومی‌سازی و همگانی بودن علم نکته مهمی است. بحث آموزش و توجه به اخلاق و ارزش‌های اخلاقی نیز اهمیت دارد. اطلاعات در مورد هر علمی باید به‌صورت خلاصه و ساده در اختیار همه قرار داشته باشد.