دانش‌بنیان شدن صنعت نفت؛ حرکت از واردات به سمت جهش تولید
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، به نقل از معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری با توجه به شتاب زیاد تغییر فناوری در صنعت نفت، توجه به شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در این صنعت بیش‌ازپیش اهمیت دارد؛ از همین رو وزارت نفت همسو با اجرای قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، به نقل از معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری با توجه به شتاب زیاد تغییر فناوری در صنعت نفت، توجه به شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در این صنعت بیش‌ازپیش اهمیت دارد؛ از همین رو وزارت نفت همسو با اجرای قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور، حمایت از کالای ایرانی و بهره‌مندی از مصوبه تولید بار اول برای تأمین نیاز‌های فناورانه، راهبردی و تحریمی، ارتباطات علمی و مالی خود را با شرکت‌ها و مؤسسه‌های دانش‌بنیان افزایش داده است.
توجه به دانش‌بنیان‌شدن صنعت نفت در دولت سیزدهم شتاب بیشتری گرفت؛ زیرا این دولت از همان روز‌های نخست اعلام کرد برای توسعه کشور منتظر خارجی‌ها نمی‌ماند و توجه به توان داخلی را در اولویت خود قرار داد.
در واقع، دولت سیزدهم و وزارت نفت این دولت نه در شعار، بلکه در عمل اقتصاد مقاومتی را سرلوحه کار خود قرار دادند تا درون‌زا بودن اقتصاد ایران محقق شود.
تأمین تجهیزات و فناوری‌های صنعت نفت با تمرکز بر توان سازندگان داخلی در اولویت قرار گرفت، به‌طوری که این وزارتخانه برای سومین بار پیاپی رتبه نخست در همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان را در میان دستگاه‌های اجرایی به دست آورده است.
وزارت نفت برای سومین بار پیاپی رتبه نخست در همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان را در میان دستگاه‌های اجرایی به‌دست آورده است.
وحیدرضا زیدی‌فرد، معاون وزیر نفت در امور مهندسی، پژوهش و فناوری نیز با بیان اینکه رویکرد دولت سیزدهم حمایت تمام و کمال از شرکت‌های دانش‌بنیان برای فناور ساختن و بومی‌سازی صنعت نفت بوده است، گفت: این رویکرد به‌عنوان یک راهبرد اصلی در سطح معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت تعریف شد و بر همین اساس فرایند کار را طراحی و اجرا کردیم.
وی افزود: با توجه به تأکید‌های مقام معظم رهبری در همان سال مبنی بر فناور شدن صنایع بزرگ از جمله صنعت نفت، مسئولیت ما بیشتر شده و در این سه سال اقدام‌های مناسبی به‌منظور دانش‌بنیان‌کردن این صنعت انجام شد.
در ادامه مشروح گفت‌وگوی شانا با وحیدرضا زیدی‌فرد، معاون وزیر نفت در امور مهندسی، پژوهش و فناوری را می‌خوانید.
از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم تاکنون چه اقدام‌هایی در زمینه تدوین مقررات لازم برای دانش‌بنیان‌کردن صنعت نفت انجام شده است؟
پس از مطرح‌شدن توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیان در دولت سیزدهم، ابلاغ آیین‌نامه تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌زایی به همه وزارتخانه‌ها در دستور کار قرار گرفت. این آیین‌نامه بعد از اینکه در هیئت دولت تصویب شد، در سال ۱۴۰۱ به وزارت نفت ابلاغ شد تا برمبنای آن نقشه راه صنعت نفت مشخص شود.
از سوی دیگر، برای گسترش و توسعه مباحث دانش‌بنیانی، پیشنهاد‌هایی در قالب آیین‌نامه تازه با هدف تکمیل آیین‌نامه قبلی ارائه و در سال ۱۴۰۳ به وزارت نفت ابلاغ شد. در این آیین‌نامه تکالیف پرشماری برای صنعت نفت تعریف شده است که شامل تدوین دستورعمل‌های توسعه و تقویت زیست‌بوم نوآوری و فناوری در صنعت نفت، تدوین سند تلفیقی راهبرد فناوری در وزارت نفت، بازنگری در ساختار پژوهش وزارت نفت، تدوین و ابلاغ دستورعمل‌های اجرایی تخصیصی امتیاز معیار‌ها در ارزیابی صلاحیت شرکت‌های دانش‌بنیان، تدوین دستورعمل ایجاد شرکت‌های زایشی، دستورعمل ایجاد ظرفیت برای تولید دانش فنی و… می‌شود که همه این تکالیف را به بهترین نحو ممکن انجام دادیم.
افزون بر توجه به شرکت‌های دانش‌بنیان، در زمینه به‌روزکردن فهرست بلند منابع وزارت نفت با هدف تأمین نیاز‌های این صنعت چه اقدام‌هایی انجام شده است؟
ما یک فهرست بلند منابع شامل تأمین‌کنندگان و سازندگان در صنعت نفت داریم که مرجع شرکت‌های مراجعه‌کننده و وابسته به صنعت نفت برای همکاری در زمینه تأمین و واردات تجهیزات مورد نیاز است. زمان آغازبه‌کار دولت سیزدهم، تعداد شرکت‌های دانش‌بنیانی که با صنعت نفت برای تأمین تجهیزات مورد نیاز این صنعت همکاری می‌کردند ۱۵۰ عدد بود که با تعریف مکانیسم‌هایی مبنی بر تشویق شرکت‌های موجود در این فهرست به‌سمت دانش‌بنیان‌شدن و تسهیل ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به این صنعت، اکنون حدود ۶۷۶ شرکت دانش‌بنیان با این وزارتخانه در حال همکاری هستند.
از سوی دیگر، در گذشته و در بازه زمانی طولانی تعداد شرکت‌های تأمین‌کننده در این فهرست از تعداد شرکت‌های سازنده بیشتر بود، اما اکنون تعداد شرکت‌های سازنده در این فهرست از هزار و ۵۰۰ شرکت به دو هزار و ۵۰۰ شرکت رسیده و برای نخستین بار تعداد شرکت‌های سازنده از تعداد شرکت‌های تأمین‌کننده در فهرست بلند وزارت نفت پیشی گرفته است که افتخاری برای صنعت نفت به شمار می‌آید. همچنین تعداد زیادی شرکت در حال تکمیل این فرایند همکاری با صنعت نفت هستند.
نحوه تعامل معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت با پارک‌های علم و فناوری، دانشگاه‌ها و مراکز علمی داخل و خارج کشور چگونه است؟
پارک‌های علم و فناوری از مراکز مهمی هستند که در سال‌های اخیر به‌ویژه در این سه سال به صنعت نفت کمک کرده‌اند. پارک‌ها درحقیقت محل تجمیع شرکت‌های دانش‌بنیان با استعداد‌های مختلف هستند؛ به همین دلیل تصمیم گرفته شد با پارک‌هایی که ظرفیت و توانایی بیشتری برای کمک به صنعت نفت دارند، تعامل بیشتری برقرار کنیم. در همین ارتباط توافق‌ها و تفاهم‌های متعددی با شرکت‌های مستقر در پارک‌های علم و فناوری استان اصفهان، خراسان، بوشهر، فارس، خوزستان و پارک پردیس تهران انجام شده است.
آیا نتایج حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان برای دانش‌بنیان‌کردن صنعت نفت مثبت بوده است؟
راهبردی که ما برای دانش‌بنیان‌شدن صنعت نفت دنبال کردیم و حمایت‌های ویژه‌ای که از شرکت‌هایی که می‌توانستند در حوزه صنعت نفت کار کنند انجام دادیم، برای خودمان محسوس است و در این سه سال در زمینه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و بومی‌سازی تجهیزات صنعت نفت پیشرفت‌های بسیاری چه در سطح تجهیزات معمولی و چه تجهیزات با فناوری بالا به دست آورده‌ایم.
پارک‌های علم و فناوری از مراکز مهمی هستند که در سال‌های اخیر به‌ویژه در این سه سال به صنعت نفت کمک کرده‌اندهمچنین در زمینه تأمین کاتالیست‌ها که در گذشته از طریق واردات انجام می‌شد تا حد بسیار زیادی به خودکفایی رسیدیم و با همتی که در شرکت ملی صنایع پتروشیمی وجود داشت، ۹۰درصد کاتالیست‌های لازم در این صنعت بومی‌سازی و کاتالیست‌های دیگر صنایع مانند پالایش و گاز نیز تا حد بسیار زیادی داخلی‌سازی شده است و در مرحله نزدیک به خودکفایی قرار دارد.
پیشرفت ما در زمینه کاتالیست به‌اندازه‌ای است که توانستیم کاتالیست را که محصولی فناورانه شمرده می‌شود به کشور‌های صاحب‌نام صادر کنیم و این افتخاری برای کشور محسوب می‌شود.
با توجه به اینکه مهم‌ترین دغدغه شرکت‌های دانش‌بنیان، ایجاد بازار‌های دائمی است، تاکنون چه اقدام‌هایی را برای بازارسازی برای این شرکت‌ها چه در داخل کشور و چه در عرصه بین‌المللی انجام داده‌اید؟
در موضوع بازارسازی برای شرکت‌های دانش‌بنیان هم در داخل کشور و هم در عرصه بین‌المللی اقدام‌های بسیاری انجام شده است و سعی کردیم بتوانند با اطمینانی نسبی وارد این بازار شوند.
در زمینه توسعه بازار‌های داخلی شرکت‌های دانش‌بنیان از ظرفیت‌های صندوق پژوهش و فناوری صنعت نفت استفاده کردیم و چند ابتکار خوب در این صندوق از جمله گشایش اعتبار اسناد ریالی، بیمه مسئولیت کالا، ترهین مطالبات و… انجام شد تا شرکت‌های دانش‌بنیان و سازنده داخلی با خیال راحت کارشان را پیش ببرند.
همچنین برای صدور تجهیزات و خدمات فنی مهندسی اقدام‌های بسیار مطلوبی انجام شد؛ برای مثال برای ساخت پالایشگاه در ونزوئلا بیش از چند میلیون قطعه ساخت داخل را به این کشور صادر کردیم و با تشکیل کارگروه مشترک با معاونت بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت سعی کردیم ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به صنعت کشور‌های دوست و کشور‌هایی که بنای تعامل با آن‌ها را داریم تسهیل شود.
در وزارت نفت دولت سیزدهم چه اقدام‌هایی درباره شناسایی شرکت‌های پیمانکار ایرانی در حوزه اکتشاف و تولید (E&P) انجام شده است؟
فهرست شرکت‌های اکتشاف و تولید مدت‌ها بدون تغییر و تحول باقی مانده بود و نیاز به به‌روزرسانی این فهرست احساس می‌شد. زمان آغاز به کار دولت سیزدهم بنا شد در فهرست این شرکت‌ها به‌عنوان شرکت‌های اصلی که در موضوع استخراج و تولید به صنعت نفت کمک می‌کنند، بازنگری انجام دهیم. از این‌رو با همکاری شرکت ملی نفت ایران کارگروه مشترکی تشکیل شد و با انتشار فراخوان، شرکت‌هایی را که ظرفیت انجام کار در زمینه‌هایی مربوط به صنعت نفت را دارند دعوت کردیم و بعد از بررسی‌هایی که انجام شد سرانجام ۱۹ شرکت را به‌عنوان شرکت‌های اکتشاف و تولید در فهرستی جدید اعلام کردیم.
دریافت استاندارد‌ها و گواهی‌نامه‌های بین‌المللی برای تجهیزات ساخت ایران در سال‌های اخیر با مشکل همراه بوده و از همین رو گواهی‌نامه کیفیت کالای ایرانی تعریف شده است. با توجه به راهبردی و پرخطر بودن صنعت نفت، گواهی‌نامه کیفیت کالا‌های داخلی چگونه صادر می‌شود؟
در معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری بخشی مربوط به تدوین استانداردهاست. استاندارد‌های آی‌پی‌اس که هم‌اکنون در وزارت نفت به‌عنوان استاندارد‌های ملی وجود دارد، با همکاری این معاونت و چهار شرکت اصلی تدوین شده است. این استاندارد‌ها باید بنا بر مقتضیات روز و پیشرفت فناوری هرچند وقت یک بار روزآمد شوند، از این‌رو استاندارد‌های داخلی در صنعت نفت در دولت سیزدهم از ۵۶ به ۱۷۳ و استاندارد‌های ملی‌شده از ۲۹ به ۱۲۳ استاندارد رسید.
از سوی دیگر در زمینه ملی کردن استاندارد‌ها همکاری گسترده‌ای با سازمان استاندارد به منظور ملی‌کردن استاندارد‌های داخلی صنعت نفت داشتیم تا این استاندارد‌ها در خارج از صنعت نفت نیز قابل استفاده باشد.
در دولت سیزدهم، استاندارد‌های داخلی در صنعت نفت از ۵۶ به ۱۷۳ استاندارد‌های ملی‌شده از ۲۹ به ۱۲۳ استاندارد رسید. همچنین، در سال‌های گذشته نهادی با عنوان نهاد صدور گواهی‌نامه کیفیت ذیل مجموعه انجمن نفت شکل گرفت که مبنای این نهاد کیفی‌سازی تجهیزات در داخل صنعت نفت است. در همان زمان گزارشی درباره این موضوع، خدمت مقام معظم رهبری ارائه شد که مورد توجه ایشان قرار گرفت.
هر نهادی برای اینکه مجوز صادر کند به تأیید نهاد بالاتر که ارائه‌دهنده آن گواهی‌نامه است نیاز دارد. در گذشته سازمانی که وابسته به سازمان استاندارد بود این کار را انجام می‌داد و برای اینکه بتوانیم استاندارد‌های خود را در کشور‌های دیگر ارائه کنیم، موفق شدیم از طریق نهاد‌های بین‌المللی که گواهی کیفیت صادر می‌کنند، مجوز لازم را بگیریم تا این کار موجب تشویق شرکت‌های دانش‌بنیان و سازنده داخلی برای صدور خدمات فنی و مهندسی شود.
برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و سازنده داخلی تاکنون چند قرارداد با این شرکت‌ها امضا و چه حمایت‌هایی از آن‌ها شده است؟
برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و سازنده داخلی تاکنون ۷۰ قرارداد تولید بار اول به ارزش ۱۴۵ میلیون دلار با این شرکت‌ها امضا شده است. همچنین ارجاع بیش از هزار و ۶۰۰ قرارداد ساخت و خرید خدمات به دانش‌بنیان‌ها به ارزش ۹۱۷ میلیون دلار و ۱۶ هزار میلیارد تومان انجام و تسهیلاتی به ارزش چهار میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان به شرکت‌های دانش‌بنیان از محل تبصره ۱۸ ارائه شده است.
از سوی دیگر، صندوق پژوهش و فناوری صنعت نفت که بازوی مالی محسوب می‌شود، اقدام‌هایی برای کمک به شرکت‌های دانش‌بنیان انجام داده که این موارد را شامل می‌شود: افزایش سرمایه این صندوق تا ۵۰۰ میلیارد تومان، ارائه ۶۱۸ میلیارد تومان ضمانت قراردادی به ۲۴۰ شرکت دانش‌بنیان، ارائه ۷۰۰ میلیارد تومان ضمانت تسهیلات دریافتی به ۲۵ شرکت دانش‌بنیان، امضای دو قرارداد تضمینی به ارزش سه میلیون و ۳۰۰ هزار یورو، امضای دو قرارداد بیمه مسئولیت کالا، ترهین مطالبات قراردادی به ۲۴ شرکت به ارزش ۲۷۰ میلیارد تومان، امضای قرارداد اعتبار اسناد ریالی برای شرکت‌های دانش‌بنیان به مبلغ پنج هزار میلیارد تومان که گشایش نخستین اعتبار ۲۴ میلیارد تومان است. همچنین سرمایه‌گذاری خطرپذیر در هفت طرح به ارزش ۲۵۰ میلیارد تومان در حوزه هوش مصنوعی در صنعت نفت انجام می‌شود.
از آنجا که در بیست و هشتمین نمایشگاه بین‌المللی نفت بیشترین تفاهم‌نامه‌ها و توافق‌نامه‌ها با شرکت‌های دانش‌بنیان امضا شده است، چه تعداد از این‌ها به بستن قرارداد منتهی شده و اجرایی می‌شوند؟
طبق تأکید وزیر نفت، همه تلاش خود را برای مانع‌زدایی تبدیل توافقنامه و تفاهم‌نامه به قرارداد انجام دادیم. از جمله اقدام‌های ما تشکیل کارگروه ساخت بار اول در صنعت نفت با همکاری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری بود که کمک بسیاری به صنعت نفت و شرکت‌های دانش‌بنیان کرده است.
صدور احکام این کارگروه برای رفع چالش‌های موجود در بستن قرارداد با شرکت‌های دانش‌بنیان، موجب شد وزارت نفت برای سه سال پیاپی (۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲) در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و سازنده داخلی در بین سایر دستگاه‌های اجرایی مقام اول را کسب کند.
از سوی دیگر، در نمایشگاه بیست و هشتم غیر از امضای تفاهم‌نامه و توافقنامه، چند قرارداد با ارزش‌های بالا به‌ویژه در روز آخر با حضور وزیر نفت با شرکت‌های دانش‌بنیان امضا شد.
با توجه به حمایت‌هایی که از شرکت‌های دانش‌بنیان شد، آیا این شرکت‌ها انتظارات وزارت نفت را برآورده کردند؟
با توجه به حمایتی که از شرکت‌های دانش‌بنیان و سازنده داخلی در وزارت نفت شد، هم‌اکنون بیش ۸۰ درصد تجهیزات اصلی و مورد نیاز این صنعت بومی‌سازی شده و در کشور ساخته می‌شود. از مهم‌ترین تجهیزاتی که طی این سه سال بومی‌سازی شد می‌توان به کلدباکس و پمپ‌های سه‌فازی اشاره کرد که دو تجهیز انحصاری با فناوری بالا هستند و بیشتر مشکلات صنعت نفت با داخلی‌سازی این دو تجهیز رفع شد.
از سوی دیگر، یکی از مسائلی که صنعت نفت سال‌ها با آن درگیر بوده، تولید ال‌ان‌جی است. از آنجاکه ایران به‌عنوان دومین دارنده منابع گازی دنیا شناخته می‌شود، انتظار می‌رود با توسعه صنعت ال‌ان‌جی در تجارت گاز نقش بیشتری ایفا کند.
از دهه ۸۰ چند طرح تولید ال‌ان‌جی با مشارکت شرکت‌های خارجی تعریف شد و فاز‌هایی از پارس جنوبی به این طرح‌ها اختصاص یافت، اما بعد از شروع تحریم‌ها، اجرای این طرح‌ها متوقف شد. از ابتدای دولت سیزدهم، تأکید وزیر نفت بر اجرا و عملیاتی کردن تولید ال‌ان‌جی بود که دو مسیر را برای عملیاتی‌کردن این موضوع طی کردیم. یکی از روش‌ها، استفاده از ظرفیت‌های داخلی و دیگری انتقال فناوری از کشور‌های صاحب فناوری است که به همت شرکت‌های داخلی در تولید ال‌ان‌جی در سطوح پایین موفقیت‌های ابتدایی به دست آمده است.
افزون بر این‌ها، برای انتقال فناوری به‌روز با شرکت‌های خارجی همکاری کردیم که هم‌اکنون یکی از شرکت‌های فولادی کار اجرای ساخت مینی‌ال‌ان‌جی را با یکی از شرکت‌های خارجی به شرط انتقال فناوری به‌طور رسمی آغاز کرده و در این قرارداد نظارت بر انتقال فناوری به عهده پژوهشگاه صنعت نفت است.
وزارت نفت برای جذب نخبگان و فارغ‌التحصیلان در صنعت نفت و جلوگیری از مهاجرت آن‌ها به کشور‌های دیگر چه اقدام‌هایی انجام داده است؟
فلسفه وجود دانشگاه صنعت نفت، تربیت نیرو‌های متخصص برای این صنعت است. در سال‌های اخیر بعضی بی‌مهری‌ها و مقررات موجب شد این دانشگاه از فلسفه وجودی‌اش دور شود و انگیزه دانشجویان برای ورود به دانشگاه صنعت نفت کمرنگ شد. یکی از اقدام‌های مهمی که وزارت نفت با آغاز دولت سیزدهم انجام داد، جذب گروه «الف» فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های صنعت نفت بود، اما عمده تلاش‌های ما در این سه سال رفع موانع قانونی از طریق رایزنی با معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی وزارت نفت و نهاد‌های بیرونی بود و امیدواریم بتوانیم تا پیش از پایان دولت سیزدهم، اقدام‌های مناسبی را برای جذب دانشجویان این دانشگاه انجام دهیم تا دانشگاه صنعت نفت به جایگاه اصلی خود بازگردد.
هر اقدامی را که برای حمایت از شرکت‌های صنعتی و دانش‌بنیان انجام دادیم، برای تحقق جهش تولید است. اکنون ۸۴۳ نیاز فناورانه تجهیزاتی صنعت نفت در سایت معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری بارگذاری شده است و از همه افراد حقیقی و حقوقی و شرکت‌های دانش‌بنیان که بتوانند در تأمین این نیاز‌ها به ما کمک کنند، حمایت می‌کنیم.