تغییر پارادایم حکمرانی سیستان و بلوچستان/ چالش های مدیریت !

به گزارش خبرگزاری تسنیم از زاهدان، به مناسب سال جدید در لزوم بازاندیشی و نوسازی تحولی رویکردهای مدیریتی در سیستان و بلوچستان پس از آسیب‌شناسی و رصد چالش‌ها و بحران‌ها دهه‌های اخیر در ضرورت تغییر پارادایم مدیریتی استان به «حکمرانی پیشگیرانه‌» و اولویت‌دهی به این رویکردها در سیاست‌ها، تخصیص منابع و پروژه‌های کلان و خرد، متن ذیل نگاشته شده است.

استان سیستان و بلوچستان، با گستره پهناور و موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد خود، متاسفانه در دهه‌های اخیر به طور فزاینده‌ای با چالش‌های متعددی در حوزه‌های زیست‌محیطی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی مواجه بوده است. این چالش‌ها که اغلب به شکل بحران‌های مکرر و پرهزینه خود را نشان می‌دهند، نیازمند یک تحول اساسی در رویکرد حکمرانی و مدیریت در این استان هستند؛ رویکردی که به جای واکنش منفعلانه به بحران‌ها، بر پیش‌بینی، پیشگیری و آمادگی فعالانه برای مواجهه با آن‌ها تمرکز داشته باشد.

حکمرانی پیشگیرانه و مدیریت بحران پیشگیرانه چیست؟

حکمرانی پیشگیرانه(Proactive Governance) رویکردی در اداره امور عمومی است که بر شناسایی و تحلیل مسائل و چالش‌های بالقوه قبل از تبدیل شدن به بحران، و اتخاذ تدابیر و سیاست‌های پیشگیرانه برای جلوگیری از وقوع یا کاهش اثرات مخرب و تبعات آن‌ها تمرکز دارد.

حکمرانی پیشگیرانه فراتر از مدیریت روزمره و واکنشی است و نیازمند نگاهی بلندمدت، برنامه‌ریزی استراتژیک، و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های پیشگیرانه است.

مدیریت بحران پیشگیرانه(Proactive Crisis Management) شاخه‌ای از حکمرانی پیشگیرانه است که به طور خاص بر مدیریت مخاطرات و بحران‌ها تمرکز دارد. مدیریت بحران پیشگیرانه شامل مجموعه اقداماتی است که قبل از وقوع بحران انجام می‌شود تا احتمال وقوع بحران کاهش یابد، آمادگی برای پاسخ به بحران افزایش یابد و اثرات منفی بحران در صورت وقوع به حداقل برسد؛ این اقدامات شامل شناسایی مخاطرات، ارزیابی ریسک، تدوین برنامه‌های پیشگیری و آمادگی، ایجاد سیستم‌های هشدار زودهنگام، آموزش و آگاه‌سازی عمومی و تقویت ظرفیت‌های پاسخگویی است.

ضرورت حکمرانی پیشگیرانه در سیستان و بلوچستان:

استان سیستان و بلوچستان به دلایل متعددی بیش از سایر مناطق کشور نیازمند رویکرد حکمرانی پیشگیرانه است:

1. حجم بالای حوادث و بحران‌های مکرر: سیستان و بلوچستان به طور مستمر با انواع بحران‌های زیست‌محیطی از جمله «ریزگرد، خشکسالی و سیل»، اجتماعی و اقتصادی از جمله «فقر، بیکاری و حاشیه‌نشینی»، بیماری‌های واگیردار، کمبود امکانات زیرساختی و امنیتی(قاچاق و ناامنی‌ها) دست و پنجه نرم می‌کند. بسیاری از این بحران‌ها، مانند بحران ریزگرد و سیل، به صورت سالیانه تکرار می‌شوند و خسارات سنگین و مستمری به استان وارد می‌کنند.

2. آسیب‌پذیری بالای استان در برابر بحران‌ها: به دلیل شرایط اقلیمی خشک و نیمه‌خشک، کمبود منابع آب، ضعف زیرساخت‌ها و پراکندگی جمعیتی، استان سیستان و بلوچستان در برابر بحران‌ها بسیار آسیب‌پذیر است.

3. هزینه‌های بالای حکمرانی واکنشی: رویکرد حکمرانی واکنشی و صرفاً پاسخگو به بحران‌ها در سیستان و بلوچستان بسیار پرهزینه و ناکارآمد بوده است. هر ساله مبالغ هنگفتی برای امدادرسانی، جبران خسارت و بازسازی پس از بحران‌ها در استان صرف می‌شود؛ در حالی که با سرمایه‌گذاری در اقدامات پیشگیرانه، می‌توان از وقوع بسیاری از بحران‌ها جلوگیری کرد یا اثرات آن‌ها را به طور قابل توجهی کاهش داد.

4. اثرات تجمعی بحران‌ها و فرسایش تاب‌آوری: تکرار و تداوم بحران‌ها در سیستان و بلوچستان، به تدریج تاب‌آوری جامعه و اکوسیستم‌های استان را فرسایش داده و توانایی آن‌ها را برای مقابله با بحران‌های آینده کاهش می‌دهد. مهاجرت طبقات متوسط و مولد و افت کیفیت زندگی در استان باعث تشدید معضلات اجتماعی و اقتصادی می‌شود.

اخبار مدوام بحران‌های مکرر در سیستان و بلوچستان باعث شکل گرفتن تصویر منفی و عدم رغبت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی خارج از استان و نیز فرار سرمایه از استان می‌شود. 

حکمرانی پیشگیرانه با کاهش تعداد و شدت بحران‌ها، می‌تواند به حفظ و تقویت تاب‌آوری سیستان و بلوچستان و ماندگاری جمعیت استان کمک کند.

5. فرصت‌های توسعه و پیشرفت: بحران‌های مکرر نه تنها خسارت‌های مادی و انسانی به بار می‌آورند، بلکه فرصت‌های توسعه و پیشرفت استان را نیز محدود می‌کنند. حکمرانی پیشگیرانه با ایجاد محیطی امن، پایدار و قابل پیش‌بینی، زمینه را برای سرمایه‌گذاری، کارآفرینی، و توسعه پایدار در استان فراهم می‌سازد.

برای درک بهتر ضرورت حکمرانی پیشگیرانه، به بررسی مهمترین بحران‌های رایج در سیستان و بلوچستان و مقایسه رویکرد پیشگیرانه با رویکرد واکنشی می‌پردازیم:

1. بحران ریزگرد در سیستان:

حکمرانی واکنشی: هر ساله با شروع بادهای 120 روزه و افزایش ریزگردها، اقدامات واکنشی شامل توزیع ماسک، افزایش ظرفیت مراکز درمانی، تعطیلی مدارس و ادارات و امدادرسانی به آسیب‌دیدگان انجام می‌شود. این اقدامات گرچه ضروری هستند، اما تنها به تسکین موقت علائم بحران می‌پردازند و ریشه مشکل را حل نمی‌کنند و هزینه‌های درمانی، خسارات اقتصادی و مشکلات اجتماعی ناشی از ریزگردها به طور مداوم تکرار می‌شوند.

طی دهه‌های گذشته هزینه‌های هنگفتی برای ایجاد زیرساخت‌های حوزه نظام سلامت در منطقه سیستان شامل پنج شهرستان زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز واقع در شمال استان سیستان و بلوچستان و زاهدان شده است. حجم زیادی از مطالبات مردم و پیگیری‌های مدیران اجرایی و نمایندگان منطقه صرف تکمیل این زیرساخت‌ها و تامین تجهیزات و نیروی انسانی چون پزشکان متخصص و پرستار شده است. هم‌اکنون دو بیمارستان تخصصی بیماری‌های تنفسی در زابل و بیمارستان چشم پزشکی در زاهدان برای عمده بیمارانی ساخته شده است که عمدتاً در نتیجه عدم مهار ریزگرد در منطقه بیمار شده‌اند.

حکمرانی پیشگیرانه: رویکرد پیشگیرانه در بحران ریزگرد شامل اقدامات اساسی و بلندمدت زیر است:

• پایدارسازی کانون‌های ریزگرد: شناسایی و تثبیت کانون‌های اصلی تولید ریزگرد(تالاب هامون خشک‌شده و اراضی بایر) از طریق مالچ‌پاشی، نهال‌کاری، مدیریت روان‌آب‌ها، و احیای تالاب.
• ایجاد کمربند سبز: ایجاد کمربندهای سبز در اطراف شهرها و مناطق مسکونی برای کاهش ورود ریزگردها و بهبود کیفیت هوا.
• بهبود مدیریت منابع آب: مدیریت پایدار منابع آب و جلوگیری از خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها که به کانون‌های ریزگرد تبدیل می‌شوند.
• توسعه سیستم‌های پایش و پیش‌بینی ریزگرد: ایجاد سیستم‌های پیشرفته پایش کیفیت هوا و پیش‌بینی طوفان‌های گرد و غبار برای هشدار زودهنگام به مردم.
• سازگاری با شرایط اقلیمی: تغییر الگوهای کشاورزی به سمت کشت محصولات کم‌آب و مقاوم به خشکی، توسعه صنایع غیروابسته به آب و خاک و طراحی شهری سازگار با شرایط اقلیمی.

2. بحران سیل بلوچستان:

حکمرانی واکنشی: هر ساله با وقوع بارندگی‌های موسمی و سیلاب در بلوچستان، اقدامات واکنشی شامل امدادرسانی به سیل‌زدگان، تخلیه مناطق آسیب‌پذیر، بازسازی خانه‌ها و زیرساخت‌های تخریب شده و جبران خسارات انجام می‌شود. این اقدامات ضروری هستند اما سیل به یک بحران سالانه تبدیل شده و هزینه‌های سنگینی به استان تحمیل می‌کند و حجم زیادی از نیروهای انسانی منطقه تا ماه‌ها درگیر آن می‌شوند.

حکمرانی پیشگیرانه: رویکرد پیشگیرانه در بحران سیل بلوچستان شامل موارد زیر است:

• ایجاد زیرساخت‌های مقاوم در برابر سیل: ساخت سیل‌بندها، دیوارهای ساحلی، کانال‌های انحراف سیل، و پل‌های مقاوم در برابر سیل
• مدیریت حوضه‌های آبریز: مدیریت جامع حوضه‌های آبریز برای کنترل روان‌آب‌ها و کاهش خطر سیلاب.
• بهبود سیستم‌های زهکشی شهری: اصلاح و توسعه شبکه‌های زهکشی شهری برای دفع سریع آب‌های سطحی و جلوگیری از آبگرفتگی.
• مدیریت کاربری اراضی: محدود کردن ساخت و ساز در مناطق مستعد سیل و رعایت حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها.
• سیستم‌های هشدار زودهنگام سیل: ایجاد و توسعه سیستم‌های هشدار زودهنگام سیل برای اطلاع‌رسانی به موقع به مردم و امکان تخلیه مناطق در معرض خطر.
• آموزش و آگاه‌سازی عمومی: آموزش مردم در مورد خطرات سیل، راه‌های پیشگیری و آمادگی، و اقدامات لازم در هنگام وقوع سیل.

3. تلفات جاده‌ای:

حکمرانی واکنشی: پس از وقوع تصادفات جاده‌ای، اقدامات واکنشی شامل امدادرسانی به مصدومان، بررسی علت حادثه و اعمال جریمه برای متخلفان انجام می‌شود اما آمار بالای تلفات جاده‌ای در استان همچنان نگران‌کننده است.

حکمرانی پیشگیرانه: رویکرد پیشگیرانه در کاهش تلفات جاده‌ای شامل:

• بهسازی و ایمن‌سازی جاده‌ها: اصلاح نقاط حادثه‌خیز، تعریض جاده‌ها، نصب علائم راهنمایی و رانندگی مناسب، و ایجاد روشنایی کافی در جاده‌ها.
• تقویت ناوگان حمل و نقل عمومی: توسعه و بهبود حمل و نقل عمومی برای کاهش استفاده از خودروهای شخصی و سفرهای جاده‌ای.
• افزایش نظارت و اعمال قانون: تشدید نظارت پلیس بر جاده‌ها، برخورد قاطع با تخلفات رانندگی و اعمال قوانین سختگیرانه‌تر.
• آموزش و فرهنگ‌سازی: اجرای برنامه‌های آموزش رانندگی ایمن، فرهنگ‌سازی در زمینه رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی و افزایش آگاهی عمومی در مورد خطرات رانندگی.
• بهبود خدمات اورژانس جاده‌ای: تقویت و تجهیز مراکز اورژانس جاده‌ای، افزایش سرعت و کیفیت خدمات امداد و نجات.

مزایای حکمرانی پیشگیرانه:

حکمرانی پیشگیرانه در مقایسه با حکمرانی واکنشی دارای مزایای متعددی است:

1. کاهش خسارت‌ها و تلفات: با جلوگیری از وقوع بحران‌ها یا کاهش شدت آن‌ها، خسارت‌های جانی و مالی به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.

2. صرفه‌جویی در هزینه‌ها: هزینه‌های پیشگیری از بحران به مراتب کمتر از هزینه‌های پاسخگویی به بحران و جبران خسارت‌های آن است.

3. افزایش تاب‌آوری: جامعه استان با اقدامات پیشگیرانه تاب‌آورتر شده و توانایی بهتری برای مقابله با بحران‌های احتمالی پیدا می‌کنند.

4. بهبود کیفیت زندگی: کاهش بحران‌ها و ایجاد محیطی امن و پایدار، به بهبود کیفیت زندگی مردم و افزایش رضایت‌مندی آن‌ها و ماندگاری جمعیت در روستاها و شهرها منجر می‌شود.

5. افزایش اعتماد عمومی: حکمرانی پیشگیرانه نشان‌دهنده مسئولیت‌پذیری و دغدغه دولت برای رفاه و امنیت مردم است و اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی را افزایش می‌دهد.

6. توسعه پایدار: حکمرانی پیشگیرانه با کاهش مخاطرات و ایجاد بستری پایدار، به توسعه پایدار استان کمک می‌کند.

نتیجه‌گیری:

استان سیستان و بلوچستان به دلیل شرایط خاص و بحران‌های مکرر، نیازمند یک تغییر پارادایم در حکمرانی و مدیریت است. رویکرد حکمرانی پیشگیرانه و مدیریت بحران پیشگیرانه، نه تنها یک انتخاب بلکه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر برای این استان است. با سرمایه‌گذاری در اقدامات پیشگیرانه، برنامه‌ریزی بلندمدت، و مشارکت فعالانه مردم و ذینفعان، می‌توان از تکرار بحران‌ها جلوگیری کرد، خسارات و تلفات را کاهش داد، تاب‌آوری استان را افزایش داد و زمینه را برای توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی مردم شریف سیستان و بلوچستان فراهم کرد. 

انتظار می‌رود مسئولان، مدیران و نمایندگان مردم سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی با درک این ضرورت، حکمرانی پیشگیرانه را به عنوان رویکرد اصلی در اداره امور استان در پیش گرفته و اقدامات عملی و موثری را در این راستا به اجرا درآورند و رسانه‌ها و فعالین اجتماعی رسانه‌ای و سیاسی بیش از پیش برنامه‌های پیشگیرانه را در سطح مناطق مختلف استان و بر حسب بحران‌ها و معضلات منطقه‌ای و استانی مطالبه و پیگیری کنند.

مجتبی جهانتیغ

انتهای پیام/