تأثیر غول های فرهنگی شرق بر زندگی روزمره ایرانیان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، بحث بر سر اهمیت صنایع فرهنگی در ایران، موضوع نوپایی است. با وجود آنکه صنایع فرهنگی بر هویت و فرهنگ کشور تأثیر فراوانی دارد، اما راه رفته در بخش پژوهش و ارزیابی کمی‌ها و کاستی‌ها در این زمینه، چندان طولانی نیست. تعداد آثاری که در این‌باره منتشر شده‌اند، در قیاس با دیگر موضوعات، بسیار اندک‌اند. این در حالی است که ما روزانه با انواع مختلف از صنایع فرهنگی مواجه هستیم و شاید بی‌آنکه متوجه شویم، بر شخصیت و زندگی ما تأثیر بگذارد. این مسئله وقتی اهمیتش دوچندان می‌شود که متوجه شویم انواع مختلف این صنایع روزانه بر نوجوانان کشور تأثیر بسزایی می‌گذارند و ممکن است راه زندگی آنها را تغییر دهند. 

از سوی دیگر، با نگاهی به آثار منتشر شده در این زمینه متوجه می‌شویم عمده آثار پژوهشی در این‌باره با تمرکز بر صنایع فرهنگی محصول غرب نوشته شده و به تأثیرات آنها بر فرهنگ کشور نوشته شده‌اند. این در حالی است که شرق آسیا در سال‌های گذشته با تمرکز و گسترش این حوزه، توانسته هم از منظر فرهنگی و هم از لحاظ اقتصادی توسعه قابل توجهی داشته باشد. از نمونه فعالیت‌های این حوزه می‌توان به گروه موسیقی BTS اشاره کرد؛ یک گروه موسیقی کره جنوبی که توانسته هواداران میلیونی در سراسر جهان برای خود تشکیل دهد. درآمد BTS به میلیون‌ها دلار در سال می‌رسد و این گروه به یکی از ارزشمندترین برندها در صنعت سرگرمی تبدیل شده است. از سوی دیگر، این گروه توانسته است موسیقی کره‌ای را به جریان اصلی موسیقی در بسیاری از کشورها وارد کند و بسیاری را به یادگیری زبان کره‌ای ترغیب کند.

«انیمه» از دیگر محصولات صنایع فرهنگی شرق است. انیمه ژاپنی در سال‌های اخیر به محبوبیت فوق‌العاده‌ای در سراسر جهان دست یافته است. دسترسی جهانی از جمله دلایل محبوبیت این آثار عنوان شده است؛ سرویس‌هایی مانند نتفلیکس، کرانچی‌رول و آمازون پرایم ویدیو به فراهم کردن دسترسی آسان به انیمه‌های محبوب و جدید برای مخاطبان جهانی کمک کرده‌اند. از سوی دیگر، بسیاری از انیمه‌ها با زیرنویس یا دوبله به زبان‌های مختلف عرضه می‌شوند که فهم و لذت بردن از آن‌ها را برای مخاطبان بین‌المللی ممکن می‌کند. محبوبیت انیمه در حال حاضر نشان‌دهندهٔ توانایی آن در برقراری ارتباط با مخاطبان از فرهنگ‌ها و دیدگاه‌های مختلف است.

از دیگر وجوه صنایع فرهنگی موفق شرق در سال‌های اخیر را می‌توان در «تیک تاک» جست‌وجو کرد؛ اپلیکیشنی که استفاده از آن در برخی از کشورها مانند آمریکا با چالش‌های متعددی برای کاربران همراه است. تعداد کاربران تیک‌تاک به‌طور مداوم در حال افزایش است و یکی از محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی در جهان به شمار می‌رود. تا سال 2023، تخمین زده می‌شود که تیک‌تاک بیش از یک میلیارد کاربر فعال ماهانه در سطح جهانی داشته باشد.

گسترش و توسعه هرکدام از این صنایع در کنار دیگر صنایع فرهنگی محصول شرق که در سال‌های گذشته توانسته‌اند رکورد جدیدی در جذب مخاطب به ثبت برسانند، لزوم ضرورت بررسی دقیق و پژوهش‌های کاربردی را دوچندان می‌کند. از این منظر، مطالعه کتاب «شرق‌گرایی: کی‌پاپ، انیمه و تیک‌تاک در ایران» که به تازگی از سوی نشر معارف منتشر شده و قرار است پنجشنبه، 26 مهرماه ساعت 16 در فروشگاه پاتوق کتاب شهرک شهید محلاتی رونمایی شود، فرصت مغتنمی است در جهت آشنایی با صنایع فرهنگی که محصول شرق است و تأثیر آن بر جامعه ایران.

کتاب «شرق‌گرایی: کی‌پاپ، انیمه و تیک‌تاک در ایران» نخستین اثری است که در ایران به مطالعه انتقادی محصولات فرهنگی و پیام‌های رسانه‌ای کشورهای شرقی و تأثیرات آن بر جامعه ایران و مخاطبان ایرانی می‌پردازد. موسیقی پاپ کره‌جنوبی (کی‌پاپ)، انیمیشن ژاپنی (انیمه) و پلتفرم تصویری چینی (تیک‌تاک) در میان نوجوانان و جوانان ایراین دارای محبوبیت و اثرگذاری‌های مهمی است.

کشورهای آسیای شرقی به واسطه تولید محصولات رسانه‌ای و راه‌اندازی صنایع فرهنگی اقدام به برندسازی ملی، بازسازی تصویر خود برای ملت‌های دیگر، و کسب سود و سرمایه‌های بسیاری کرده‌اند. این صنایع فرهنگی اگرچه در فرم‌های متنوع هنری و رسانه‌ای مثل موسیقی‌های عامه‌پسند، سریال‌های تلویزیونی، فیلم‌های سینمایی، بازی‌های ویدئویی، شبکه‌های اجتماعی و… تولید و در میان کشورهای غیرشرقی توزیع می‌شوند، اما همگی از منطق خاصی پیروی می‌کنند که می‌توان در ذیل آن کی‌پاپ، انیمه و تیک‌تاک را به صورت هم‌زمان با یکدیگر مطالعه و نقد کرد.

شرق‌گرایی افقی است که در آن ملت‌ها گرایش به شرق و پدیده‌های منسوب به آن قرار می‌گیرند. شرق‌گرایی پیش‌تر به عنوان جنبشی در هنر و رویکردی در سیاست‌ بین‌الملل برای پژوهشگران و کارشناسان شناخته شده بود، اما هم‌اکنون شاهد تفوق شرق‌گرایی در ساحت رسانه و صنایع فرهنگی هستیم. کتاب «شرق‌گرایی» به تفصیل این افق را در نسبت با سه محصول فرهنگی-رسانه‌ای شرقی که در ایران میان نوجوانان و جوانان محبوبیت دارد، مورد مطالعه و نقد قرار داده است.

این محصولات رسانه‌ای و صنایع فرهنگی در سه سطح سیاسی، هویتی و تمدنی مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند. عمده پژوهش‌ها و مطالعات نظری انجام‌شده درباره کی‌پاپ، انیمه و تیک‌تاک معطوف به سطوح هویتی، هواداری و ماهوی آن بوده است، و عمدتاً به سویه‌های سیاسی و ابعاد تمدنی آن توجه نشده است.

کتاب طالقانی دارای یک مقدمه و 14 فصل است. در مقدمه کتاب نویسنده ضمن تعیین اهمیت مسئله و مرور انتقادی دیدگاه‌های موجود درباره کره‌جنوبی، ژاپن، چین، کی‌پاپ، انیمه و تیک‌تاک در ایران، جایگاه طرح بحث شرق‌گرایی را در مطالعات فرهنگی ایران بحث بحث گذاشته است. فصل نخست کتاب به معرفی نظریه شرق‌گرایی و تفاوت آن با مفاهیم مشابه می‌پردازد. پس از این، کتاب با دریچه شرق‌گرایی به بررسی انتقادی سه پدیده مذکور (یعنی کی‌پاپ، انیمه و تیک‌تاک) در ایران می‌پردازد. به این ترتیب فصل دوم به موج کره‌ای و نسبت آن با کی‌پاپ اختصاص دارد.

در فصل سوم کتاب، وجوه سیاسی کی‌پاپ در ایران و جهان به بحث گذاشته می‌شود. در ادامه نویسنده در چهارمین فصل کتاب، به ابعاد هویتی کی‌پاپ و گروه‌های طرفدار آن پرداخته است و در ادامه، فصل پنجم کتاب، شاهد سویه‌های تمدنی کی‌پاپ است.

فصول شش تا 9 کتاب «شرق‌گرایی» متعلق به انیمه است. فصل شش به رابطه مانگا (داستان‌های تصویری ژاپنی) و نسبت آن با انیمه می‌پردازد. در فصل هفت درباره وجوه سیاسی انیمه خواهیم خواند و فصل هشت کتاب به صورت خاص به نگره‌های هویتی انیمه می‌پردازد. در پایان بحث‌های مربوط به انیمه نیز فصل 9 قرار دارد و موضوع آن تمدن و انیمه است. چهار بخش بعدی کتاب «شرق‌گرایی» معطوف به تیک‌تاک است. در فصل 10 نسبت پلتفرم (سکو) و تیک‌تاک بیان می‌شود و فصل 11 مسائل سیاسی تیک‌تاک در ایران و آمریکا را دنبال می‌کند. فصل 12 کتاب درباره اثراتی است که تیک‌تاک بر کاربران و مخاطبان آن می‌گذارد و در نهایت بحث تیک‌تاک در فصل 13 که به پروژه تمدنی چین آینده مربوط می‌شود، به پایان می‌رسد. فصل نهایی کتاب جمع‌بندی و نتیجه‌گیری شرق‌گرایی در سه سطح سیاسی، هویتی و تمدنی است و راه‌کارهایی برای مواجهه مخاطبان، کارشناسان و سیاست‌گذاران در ایران اقامه شده است.

چرا باید این کتاب را خواند؟

این اثر به مطالعه انتقادی پدیده‌های فرهنگی متأخر در جامعه ایران می‌پردازد که در میان نوجوانان و جوانان بسیار شایع و اثرگذار هستند و مع‌الاسف درباره این پدیده‌ها هنوز گفتارهای انتقادی گسترده‌ای شکل نگرفته است.

مخاطبان اصلی این کتاب بسته به جایگاه و نقشی که دارند، می‌توانند از کتاب استفاده خود را ببرند. مخاطبان دانشجو، پژوهشگر، طلبه و کارشناس از کتاب شرق‌گرایی برای نقد این پدیده‌های فرهنگی-رسانه‌ای در فعالیت‌های علمی و رسانه‌ای‌شان می‌توانند استفاده کنند. مخاطبان نوجوان در جهت افزایش سواد رسانه‌ای و مهارت تحلیل فرهنگی از این کتاب می‌توانند بهره ببرند و با محصولات فرهنگی محبوب خود یا دوستان‌شان از زاویه‌ای انتقادی آشنا بشوند. سیاست‌گذاران فرهنگی و مدیران رسانه‌ای به صورت روزمره با این پدیده‌ها سروکار دارند و می‌توانند ایده‌های کتاب را برای تولید محصولات فرهنگی-رسانه‌ای ایرانی که توانایی رقابت با محصولات شرقی را دارد، به کار ببرند.

کتاب حاضر به این پرسش اصلی پاسخ می‌دهد که شکل جدید شرق‌گرایی چیست؟ و از سوی دیگر، دغدغه اصلی آن، افشای ماهیت نولیبرالی محصولات فرهنگی شرقی است. هدف نگارنده از این نوشتار نقد سلبی محصولات فرهنگی است که معادل و هم‌ارز آن در کشور وجود دارد و به آن تهاجم فرهنگی قلمداد می‌شود و نگارنده امیدوار است که با توزیع این ایده‌ها و نظرها، جامعه علمی، فرهیخته، پدران و مادران، دانشجویان و دانش‌آموزان نسبت به تهاجمات فرهنگی (چه غربی و چه شرقی) واکنش فعالانه و انتقادی داشته باشند.

متاسفانه آثار تک‌نگاری و انتقادی درباره کی‌پاپ، انیمه و تیک‌تاک در بازار کتاب ایران وجود ندارد و گفتارهای انتقادی درباره این پدیده‌ها شکل نگرفته است و نیاز است که مواجهات انتقادی عالمانه و با استدلال‌های استوار بر عقلانیت بیشتر شود.

شرق‌گرایی مفهومی شناخته‌شده در جامعه‌شناسی و علوم سیاسی است و در فضای سیاسی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز مدلول‌های آن مشخص بوده است، هرچند با توفیقاتی که رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی در ایران داشته‌اند، صرفاً فهمی سیاسی و عامیانه از شرق‌گرایی وجود دارد و باید مدلول‌های جدید آن که اتفاقاً نولیبرال نیز هستند، به نقد گذاشته شوند.

زبان کتاب حاضر علمی و همه‌فهم است و بر لبه نگارش دانشگاهی و رعایت ارجاعات علمی و مثال‌های روز و دردسترس قرار دارد. در حال حاضر کتابی که به صورت خاص به صنایع فرهنگی شرقی بپردازد یا کی‌پاپ را نقد کرده باشد، در بازار کتاب ایران موجود نیست.

انتهای پیام/