علی رهبر کارشناس مسائل آسیای میانه در گفت‌وگو با خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، در خصوص سفر رئیس جمهور به ترکمنستان که به دعوت «سردار بردی محمداف» رئیس جمهور ترکمنستان برای شرکت در مراسم بزرگداشت سیصدمین سالگرد مختومقلی فراغی شاعر شهیر ترکمن روز پنج‌شنبه ۱۹مهرماه انجام شد اظهارداشت: اگرچه نیل به مقاصد سیاسی، امنیتی و اقتصادی همواره از مهم‌ترین اهداف کشورها در تدوین و اعمال سیاست خارجی‌شان بوده و برای تحصیل این مقاصد کشورها عمدتاً و به طور سنتی نوعی دیپلماسی مبتنی بر رویکردها و ابزارهای سیاسی، نظامی و اقتصادی را در پیش می‌گیرند، اما در کنار به کارگیری مجاری و راه‌های دیپلماسی رسمی، باید به جایگاه دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی اقتصادی بصورت همزمان توجه کرد و با برنامه‌ریزی حساب‌شده نسبت به تأمین منافع کشور اقدام کرد.
وی گفت: در برخی موارد سیاستمداران با ابزارهایی از جنس فرهنگ سعی در نفوذ در عمق باورها و اعتقادات ملت‌ها داشته اند و ائتلاف‌ها و اتحادهایی پایدار را در نظام بین‌الملل بنیان نهاده اند، قطعا در این بین مصداق بارز چنین سیاستی، روسیه است.
این کارشناس مسائل آسیای میانه تصریح کرد: بر این اساس سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به ترکمنستان که در چارچوب سیاست همسایگی و دیپلماسی فرهنگی به منظور شرکت در همایش بین‌المللی «تعامل عصرها و تمدن ها بنیاد صلح و توسعه» به مناسبت سیصدمین سالگرد میلاد مختومقلی فراغی انجام شد و به نظر می رسد با توجه به دیدارهای انجام شده به دنبال راهبردهای قابل تحلیل از منظر دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی اقتصادی بوده است، چنین دیدارهایی به دنبال تقویت روابط اقتصادی با کشورهای آسیای میانه و روسیه خواهد بود.
رهبر افزود: اگرچه همه دولت‌ها و در همه مقاطع تلاش کردند تا مناسبات سیاسی و اقتصادی با همسایگان را افزایش دهند، اما واقعیت‌های محیط ژئوپلیتیکی نشان می‌دهد که ایران تاکنون به خوبی نتوانسته از فرصت دومین کشور پر همسایه جهان به خوبی بهره گیرد. ایران دارای ۷ همسایه مرزی و ۱۰ همسایه ساحلی است که فرصت های بیشماری را برای دیپلماسی، اقتصاد و فرهنگ ایران فراهم آورده به ویژه اینکه فرهنگ ایران در بسیاری از کشورهای همسایه هنوز جریان و حضور قدرتمندی دارد.
وی گفت: در این چارچوب سیاست همسایگی به عنوان یک راهبرد نظام‌مند و هدفمند معنا پیدا میکند و ترجمان چنین سیاستی با محوریت ژئوپلیتیک، دیپلماسی، اقتصاد و فرهنگ شاکله بندی می شود. در سیاست همسایگی، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک مزیت ژئوپلیتیکی مطرح و با بهره گیری از درهم آمیختگی فرهنگی و تاریخی تلاش خواهد شد تا چالش های مشترک کنترل و منافع اقتصادی مبتنی بر رویکرد بُرد بُرد گسترش پیدا کند.
این کارشناس مسائل آسیای میانه بیان کرد: رئیس دولت چهاردهم، در سخنرانی خود در عشق آباد بر همگرایی و اشتراکات کشورهای پهنه تمدنی ایران فرهنگی و لزوم همگرایی بیشتر و تاکید بر مفاخر و ریشه های هویتی مشترک کشورهای آسیای میانه اشاره دارد و در کشور خود، بر دستاوردهای اقتصادی سفر نظیر توافق‌هایی در حوزه‌های گاز، راه، برق و بازارچه های مرزی با ترکمنستان تا تفاهمات با روسیه در زمینه راه، گاز، آب‌شیرین‌کن، پتروشیمی و برق و تعاملات با سایر کشورها تاکید دارد.
رهبر ادامه داد: پُر واضح است که با توجه به این گفتمان، دو وجه دیپلماسی فرهنگی و اقتصادی در سیاست همسایگی دولت چهاردهم مشهود است، اما این تحرکات اخیر، سویه دیگری هم داشت که تمام این سفر را تحت الشعاع خود قرار داده که مورد توجه رسانه‌های دنیاقرار گرفت و آن هم دیدار با ولادیمیر پوتین است. بی شک بر همگان واضح است که نقش و جایگاه روسیه در آسیای میانه علیرغم تمام تضعیف های اخیر این کشور در جنگ اوکراین و کاهش نسبی حضور آن کشور در این منطقه و باز شدن فضا برای بازیکنان جدید منطقه‌ای همچون چین و ایران به عنوان کشورهای جایگزین، همچنان پر رنگ است و روسیه همچنان برای رهبران این کشورها به عنوان مرجعی در جهت تداوم و بقای حکومت آنها است.
وی عنوان کرد: چرا که اولا نقش روسیه به عنوان نیروی اصلی تثبیت‌کننده برای تاجیکستان و ترکمنستان که طولانی ترین مرزهای آسیای مرکزی با افغانستان به عنوان یک تهدید بزرگ برای امنیت این دو کشور و کل منطقه برجسته است. ثانیا در سطح هویت، هویت شوروی هنوز در این منطقه بسیار قوی است که شروع از الفبای سیریلیک، به زبان روسی و اقلیت‌های مهم روسی است، اما به همان اندازه که این هویت شوروی قوی بود و هنوز هم هست، آسیای مرکزی ویژگی خاص خود را حتی در اوج دوران شوروی حفظ کرده است.
این کارشناس مسائل آسیای میانه اظهارکرد: آسیای مرکزی دارای تاریخ غنی و طولانی است، از قرن نوزدهم و حتی در برخی نواحی شمالی قزاقستان در قرن هجدهم بیشتر مناطق آسیای مرکزی جزء امپراتوری روسیه بودند.
رهبر گفت: حکومت شوروی بیش از۷۰ سال بر این مناطق تسلط داشت و این تأثیر تا امروز همچنان قوی است، این تأثیر شامل چندین عامل است، از جمله نخبگانی که تمرکز خود را بر روسیه دارند، ارتباطات فرهنگی، تأثیر رسانه‌ای و به ویژه در زمینه‌های اقتصادی و امنیتی و ثالثا تمرکز اقتصادی از طریف ایجاذموسسات اقتصادی شامل؛ اتحاد گمرکی، اجتماع اقتصادی یوروآسیا (EurAsEC)، بانک توسعه یوروآسیا، صندوق ضد بحران، توافق منطقه آزاد تجارت کشورهای کامنولث مستقل و اتحاد اقتصادی یوروآسیا (EAEU)، بنابراین به جرات می توان بیان کرد؛ در حال حاضر، روسیه به عنوان رهبر واقعی منطقه مرکزی شناخته می‌شود.
وی بیان کرد: اصلی‌ترین ابزار تأثیرگذاری توسط کرملین در این منطقه ایجاد ارتباطات نزدیک بین وجود چندین سطح یا سیستم مختلف از حکومت و نهادهای اجتماعی و سیاسی در یک کشور یا جامعه است، به ویژه بین رئیس‌جمهور پوتین و رؤسای دولت کشورهای آسیای مرکزی است.
این کارشناس مسائل آسیای میانه تصریح کرد: از سوی دیگر منطقه آسیای مرکزی به لحاظ پیوندهای ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک از اهمیت قابل توجهی برای ایران برخوردار است. این در حالی است که در سال‌های اخیر دو کشور چین و روسیه نیز توجه بیشتری را به سمت آسیای مرکزی سوق داده و ابتکارات بسیاری را برای گسترش نفوذ و تایید تقدم خود ارائه کرده‌اند و پُرواضح است که نگرانی متقابل چین و روسیه در خصوص منافع امنیتی، اقتصادی و نهادی منجر به اتخاذ سیاست‌های هماهنگ از جانب دو کشور شده این موضوع توازن منطقه‌ای را به دنبال دارد و ایران می‌تواند در چنین فضایی با در پیش گرفتن رویکرد مشارکت‌گرای تدافعی به تامین منافع اقتصادی و امنیتی خود در منطقه نزدیک شود.
رهبر افزود: لذا به نظر می رسد رئیس جمهور بر چنین موضوعی واقف بوده و در راستای ترسیم همگرایی روسیه با ایران در جهت تحکیم روابط رهبران کشورهای آسیای میانه و تقویت جایگاه ایران ضمن حضور در ترکمنستان، دیداری با این اهمیت صورت پذیرفته است و از سوی دیگر سطح تعاملات مستقیم اقتصادی که در طی ماه های اخیر دارای افول مراودات تجاری بوده را تقویت کند و مهم تر آنکه با گسترش سطح روابط سیاسی و امنیتی با این کشور، پیام مهمی را در خصوص امکان ایجاد اتحاد مستحکم تر و استراتژیک را به جهانیان مخابره کند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: آنچه بر همگان مسلم است تلاش های روز افزون دولت چهاردهم و دستگاه دیپلماسی به همراه اقتدار نیروهای مسلح کشور به منظور ارتقای جایگاه منطقه ای کشور و نیل به اهداف تعیین شده در رشد اقتصادی و تامین رفاه و امنیت کشور است.