اسپوتنیک تا آرتمیس؛ ایران کجای نقشه فضایی جهان است؟

به گزارش خبرنگار فضا و نجوم خبرگزاری تسنیم، حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی ایران، در نشست اثرگذاری پژوهشگران جوان در جامعه و صنعت که به همت بنیاد ملی نخبگان برگزار شد، سخنرانی کرد.

 وی در این نشست به اهمیت صنعت فضایی و تأثیر آن بر جذب نخبگان پرداخت و گفت: یکی از حوزه‌هایی که در دنیا بیشترین جذب نخبگان را به خود اختصاص داده است، صنعت فضایی است. در این صنعت، تخصص‌های متنوعی از جمله مهندسی مکانیک، برق، هوافضا، کامپیوتر، مهندسی شیمی و مواد نقش دارند. مطالعات متعددی در این زمینه انجام شده است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها مربوط به دولت انگلستان است. در این مطالعه مشخص شد که بیشترین جذب نخبگان و برترین دانش‌آموختگان دانشگاهی، در صنعت فضایی صورت گرفته است.

وی با اشاره به تاریخچه صنعت فضایی اظهار کرد: صنعت فضایی محصول دوران جنگ سرد و رقابت بین شوروی سابق و آمریکا است. البته پیش از آن، جنگ جهانی دوم و شکست متحدین، به‌ویژه آلمان، سبب شد بسیاری از متخصصان موشکی آلمان به شوروی و آمریکا مهاجرت کنند و سنگ‌بنای پیشرفت‌های فضایی در این دو کشور را بنا نهند.

رئیس سازمان فضایی ایران در ادامه به نقطه عطف این صنعت اشاره کرد و گفت: در سال 1957، ماهواره اسپوتنیک توسط شوروی به مدار زمین فرستاده شد و این رویداد دنیا را شگفت‌زده کرد. پس از این اتفاق، آمریکایی‌ها احساس کردند که در رقابت فضایی از شوروی عقب افتاده‌اند. همین مسئله منجر به تأسیس ناسا تنها چند روز پس از پرتاب اسپوتنیک شد. 

وی در توضیح عملکرد ماهواره‌ها در مدار زمین گفت: وقتی زمین می‌چرخد، ماهواره‌هایی که در مدار پایین زمین قرار دارند، سطح زمین را پوشش می‌دهند. به‌عنوان مثال، ماهواره‌ای که در ارتفاع 500 کیلومتری قرار دارد، هر یک ساعت و نیم یک‌بار زمین را دور می‌زند و در طول روز حدود 15 تا 16 بار می‌تواند کل زمین را رصد کند.

سالاریه همچنین به محدودیت‌های فناوری در آن زمان اشاره کرد و گفت: در آن دوره، صنعت مخابرات و فناوری‌های اپتیک و تصویربرداری به‌پیشرفت کنونی نرسیده بود. اما حتی در همان زمان نیز قابل پیش‌بینی بود که عصر جدیدی در حال شکل‌گیری است. 

وی با اشاره به رقابت‌های فضایی دوران جنگ سرد افزود: این رقابت نزدیک به 30 تا 40 سال ادامه داشت و سرانجام در دهه 60 و 70 میلادی به پروژه آپولو و فرود انسان روی ماه ختم شد. آپولو 11 نقطه اوج این برنامه بود و چندین پروژه دیگر نیز در پی آن انجام شد.

وی در ادامه گفت: پس از گذشت حدود 10 تا 12 سال، این رقابت‌ها کمی کاهش یافت، اما در طول این مدت، بودجه‌های هنگفتی صرف برنامه‌های فضایی شد. آمریکا و شوروی برای این‌که به فضا دست پیدا کنند، هزینه‌های زیادی پرداخت کردند.

سالاریه تأکید کرد: پس از فرود انسان روی ماه، این سؤال مطرح شد که هدف از این سرمایه‌گذاری‌های کلان چیست؟ در نتیجه، نگاه اقتصادی به صنعت فضایی اضافه شد و این صنعت علاوه بر اقتدار نظامی، به یک ابزار اقتصادی تبدیل شد.

وی در ادامه روند پیشرفت صنعت فضایی گفت: به‌مرور، پیشرفت‌هایی در مدارهای بالاتر حاصل شد. مدار زمین‌آهنگ (36 هزار کیلومتری) و ماهواره‌های رادیویی و تلویزیونی به صحنه آمدند تا ارتباطات بدون نیاز به زیرساخت‌های زمینی ممکن شود. 

وی افزود: با پیشرفت فناوری، بسیاری از کشورها اقدام به تأسیس آژانس‌های فضایی کردند. از جمله، اروپایی‌ها، فرانسوی‌ها، ایتالیایی‌ها و آلمانی‌ها آژانس‌های فضایی خود را تأسیس کردند.

سالاریه در بخش دیگری از سخنان خود به فروپاشی شوروی اشاره کرد و گفت: بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند یکی از دلایل فروپاشی شوروی، سرمایه‌گذاری‌های سنگین در حوزه فضایی بود. پس از این رویداد، در دهه 90 میلادی، نگاه‌ها به صنعت فضایی تغییر کرد. دیگر هدف اصلی این صنعت نمایش اقتدار نظامی نبود، بلکه ماهواره‌های رادیویی، تلویزیونی و سیستم‌های تصویربرداری وارد عرصه شدند.

وی  گفت: یکی از تحولات مهم پس از فروپاشی شوروی، ورود چین به عرصه صنعت فضایی بود. چین با جذب متخصصان شوروی و سرمایه‌گذاری گسترده، به یک بازیگر اصلی در این صنعت تبدیل شد و نگاه اقتصادی جدیدی را به حوزه فضایی وارد کرد.

وی اظهار کرد: پس از فروپاشی شوروی، بسیاری از متخصصان صنعت فضایی این کشور در جهان پراکنده شدند. چین نیز تعداد زیادی از این متخصصان را جذب کرده و وارد چرخه صنعتی خود کرد. به همین دلیل، چین به‌تدریج به یک بازیگر جدید در عرصه فضایی تبدیل شد که ادبیات این حوزه را تغییر داد. این کشور به صنعت فضایی نه‌تنها به‌عنوان یک ابزار اقتدار، بلکه به‌عنوان یک منبع درآمد نگاه کرد.

سالاریه ادامه داد: در دهه 90 میلادی، پس از سه دهه سرمایه‌گذاری سنگین دولت‌ها، نگاه‌ها به صنعت فضایی تغییر کرد. بخش خصوصی به‌شدت وارد این عرصه شد، اما این ورود تنها با حمایت‌های دولت‌ها امکان‌پذیر بود. امروزه تعداد ماهواره‌های مدار پایین از چند صد به چند هزار افزایش یافته است. به‌عنوان مثال، یک شرکت فضایی اکنون بیش از 7000 ماهواره در مدار دارد.

وی افزود: پرتاب‌های فضایی دیگر تنها در اختیار چند کشور محدود نیست. اکنون شرکت‌هایی مانند اسپیس‌ایکس، به‌تنهایی مأموریت‌های پرتاب را انجام می‌دهند. برای مثال، هزینه پرتاب هر کیلوگرم بار به مدار توسط اسپیس‌ایکس به حدود 5000 دلار رسیده است، در حالی که چینی‌ها برای این کار حدود 18 تا 19 هزار دلار هزینه می‌کنند. این روند نشان می‌دهد که فضا به‌شدت شلوغ و رقابتی شده است.

سالاریه همچنین به رقابت در مدار زمین‌آهنگ (ژئو) اشاره کرد و گفت: در این مدار که در ارتفاع 36 هزار کیلومتری زمین قرار دارد، رقابت بر سر دهم‌های درجه است. نقاط مداری مثل 32، 42 یا 95 درجه به‌قدری ارزشمند هستند که کشورها به‌سرعت در حال استفاده از آن‌ها هستند. بسیاری از کشورها به دلیل صرفه اقتصادی پایین دیگر وارد حوزه پرتاب نمی‌شوند و تنها 10 تا 12 کشور از جمله ایران در این عرصه باقی مانده‌اند.

پروژه‌های فضایی آینده و بهره‌برداری از ماه

رئیس سازمان فضایی ایران به پروژه‌های مهم در حوزه ماه نیز اشاره کرد و گفت: دو پیمان مهم در این زمینه وجود دارد. یکی پروژه آرتمیس که توسط آمریکا اجرا می‌شود و کشورهای مختلف از جمله ژاپن و عربستان در آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند. ژاپن اخیراً اعلام کرده که به‌دنبال تجارتی تریلیون‌دلاری در سطح ماه است. هدف اصلی این پروژه‌ها بهره‌برداری از منابع قطب جنوب ماه و استخراج کانی‌ها و عناصر نایاب است.

وی افزود: بررسی‌ها نشان داده که ماه حاوی مواد رادیواکتیو و خاصی است که در زمین ناپایدار هستند. همچنین برنامه‌هایی برای احداث ایستگاه‌های دائمی در ماه و استخراج منابع انرژی آن در دست اجرا است. وجود آب در ماه نیز امکان زیست‌پذیری این قمر را افزایش داده و می‌تواند به سکوی پرتاب به سایر سیارات تبدیل شود.

سالاریه در پایان تأکید کرد: این‌ها افسانه نیست؛ وقتی کمپانی‌های بزرگ دنیا در این حوزه سرمایه‌گذاری می‌کنند، نشان از آغاز مسابقه‌ای جدی برای بهره‌برداری از منابع فضایی دارد. اگر کشوری در این رقابت تعلل کند، ممکن است فرصت‌ها برای همیشه از دست برود. انحصارها و توافقات پشت‌پرده در این حوزه شکل می‌گیرند و تنها کشورهایی که به‌موقع عمل کنند، می‌توانند جایگاه خود را در آینده فضایی جهان تضمین کنند.

انتهای پیام/